Columns van ecoloog Jacob de Bruin: Beestjes van De Bruin

Column: Beestjes van De Bruin – Veenmossen

Tja, als je gaat werken in een hoogveengebied moet je je verdiepen in veenmos. En geloof mij dan raak je al snel verwonderd. Zonder veenmos geen hoogveen, het is dé biobouwer voor het hoogveen. Een gezond hoogveen bestaat voor minimaal 50% uit veenmossen. Helaas is dat niet het geval in het Fochteloërveen. Door te droge omstandigheden en hoge stikstofdepositie is het aandeel veenmossen lager dan we zouden willen. Om dat te herstellen en verbeteren moeten we deze twee knelpunten snel aanpakken. 

Veenmos is echt een ongelofelijk sporenplantje. Het is een van de oudste landplanten op aarde. Het is een meesterwerkje van de evolutie. Het kan tot wel 40 keer zijn eigen drooggewicht aan water vasthouden! Een superspons dus. Een gezond hoogveen bestaat tot wel 97% uit water, melk voor 88%. Hoogveen is dus natter dan melk. 

De onderkant sterft af en de bovenkant blijft doorgroeien. Zo wordt er veen gevormd. Dit gaat langzaam, ongeveer een millimeter per jaar. In het westelijke deel van het Fochteloërveen is de start van veengroei gedateerd op zo’n 9300 jaar geleden. De hoogvenen zijn eigenlijk de oerwouden van Nederland en verdienen wat mij betreft veel meer respect! Niet alleen het levende veen houdt water vast, maar ook het afgestorven veen behoud deze eigenschappen grotendeels. Er zijn verschillende veenmossoorten elk met hun eigen karakteristieken. In het Fochteloërveen groeien zo’n 15 soorten waaronder een aantal zeer zeldzame. 

Veen kan alleen groeien bij gebrek aan zuurstof. Onderwater is er vrijwel geen zuurstof en daarom is veenmos spaarzaam met water. In droge perioden krimpt het en in natte periode zwelt het. Kortom de ademhaling van het veen. Daarnaast verdampt er minder water in veenmosvegetaties dan in andere vegetaties. Let er maar eens op als het warm en droog is, dan verbleekt het veenmos. Door de lichte kleur wordt de verdamping beperkt. Kleine veenbes en lavendelheide doen dit ook door hun blaadjes om te draaien, de onderkant is licht van kleur.

Veenmos legt veel nutriënten, zoals stikstof, vast in zijn weefsel. Hierdoor is het niet beschikbaar voor andere planten zoals berken en pijpenstrootje. In een gezond hoogveen groeien deze soorten dan ook nauwelijks. Toch zitten er grenzen aan wat veenmos vast kan leggen. De stikstofdepositie in Nederland is zo hoog dat veenmos dit niet allemaal kan vastleggen. Hierdoor is er toch stikstof beschikbaar voor planten zoals berken en pijpenstrootje en zie je deze soorten veel in het Fochteloërveen. Zouden we deze soorten niet structureel verwijderen en beperken dan krijgt het veenmos te weinig licht en zal het grotendeels verdwijnen. Daarnaast verdampen berken en pijpenstrootje meer water, het wordt dus droger en de superspons, die het veenmos is, verdwijnt. Dit is de negatieve spiraal waar we nu mee te maken hebben. 

Veenmossen kunnen ons helpen met de klimaatproblemen. Veenmos legt namelijk ook veel CO2 vast. Zo ligt er in het Fochteloërveen naar schatting zo’n 6 miljoen ton CO2 opgeslagen. Dit ligt veilig opgeslagen omdat veenmos heel slecht afbreekbaar is. Ter vergelijking hout is makkelijker afbreekbaar dan veenmos. Om dit te bewerkstelligen scheiden veenmossen zuren uit die afbraakprocessen vertragen. Om deze reden zijn ook diverse oude veenlijken goed bewaard gebleven. Daarnaast houden veenmossen zoals gezegd enorm veel water vast. Dat is een handige eigenschap in droge perioden die steeds vaker voorkomen. 

Om het Fochteloërveen te behouden en te herstellen zijn veenmossen dus cruciaal. Wij zullen onze inspanningen dan ook vooral richten op het behoud van dit bijzondere plantje. Zodat deze biobouwer het hoogveen kan blijven bouwen waar kraanvogels, veenhooibeestjes en tal van andere soorten hun thuis vinden. De volgende keer als je veenmos ziet in het veld hoop ik dat je er met bewondering en respect naar kijkt! Zonder veenmos, geen hoogveen. 

Meer Beestjes van De Bruin?

Column: Beestjes van De Bruin - Boommarter

Column Beestjes van De Bruin - Zeearend

Column Beestjes van De Bruin - Draaihals

Column Beestjes van De Bruin - Kloekswan

Column Beestjes van De Bruin - Gladde slang

Column Beestjes van De Bruin - Haften

Column Beestjes van De Bruin - Rietgans

Column Beestjes van De Bruin - Wintervlinder

Wil je nog meer lezen over de unieke natuur in het Fochteloërveen word dan Veenfan en ontvang de Veenflits in je mailbox.

Meld je aan via [email protected].