De hei op met Hermen, 300 schapen en een herder

“Die intense stilte, de leegte, weidsheid … Ik had niet gedacht dat ik dit in Nederland nog zou tegenkomen”. Hermen van de Wardt heeft er geen seconde spijt van dat hij anderhalf jaar geleden zijn baan in Utrecht verruilde voor zijn werkzaamheden bij Natuurmonumenten West-Brabant. Onlangs nog was hij op TV bij ‘Vroege Vogels’ in de Ossendrechtse Duinen. 

Hermen is als coördinator natuurbeheer verantwoordelijk voor het hele gebied Natuurmonumenten West-Brabant. “Hier is veel cultuurlandschap bewaard gebleven; Van Gogh zou er zo weer kunnen gaan schilderen! We werken nauw samen met de Belgische organisaties, want de grens loop dwars door onze natuurgebieden (als ik op de Kalmthoutse Hei loop krijg ik heel wat ‘Suske en Wiske sms’jes’). Het zou ideaal zijn als we samen voor de schapenkuddes kunnen zorgen die ons helpen om de in de ijstijd ontstane duinen, zandverstuivingen en heidevelden terug te krijgen. Gezamenlijk pakken we al diverse projecten op, bijvoorbeeld het graven van blusputten die een natuurramp zoals in 2011 moeten helpen voorkomen.”

Op zoek naar de herder

Een enkele zwarte boomstam herinnert nog aan die grote natuurbrand als we in de Ossendrechtse Duinen zijn aangekomen en op zoek gaan naar de herder en zijn kudde. Koperwieken vliegen voor ons uit terwijl we over modderige paadjes hobbelen. Het heeft flink geregend en daar is Hermen heel blij mee: “hierdoor is er dit jaar veel verjonging in vooral de dopheide. Die was namelijk aan het verdrogen mede door verborgen greppels waar het regenwater naar toe stroomt en die we nu willen dempen. De greppels stammen uit de tijd dat dit gebied privé bezit was. Onze inmiddels gepensioneerde boswachter heeft hier met de voormalige Belgische eigenaar regelmatig gewandeld en is zodoende aan waardevolle informatie en verhalen gekomen. Samen met de oude kaarten komen die goed van pas bij het beheer door Natuurmonumenten waarbij je de ideale mix van flora en fauna probeert terug te krijgen: het originele ritme van de natuur.“

Pijpenstro en Kempense schapen

Links van ons zien we een veld vol pijpenstro (dat dankzij een teveel aan stikstof weelderig groeit), tegenover de open heidevlakten rechts. Hermen: “Waar de pijpenstro aangevreten is door de schapen krijgt de heide weer kans om te groeien en komt de balans terug: een heel logische manier van natuurbeheer. De kudde verhuist steeds naar een ander stuk grond, gescheperd door de herder met zijn honden. Als beheerder heb ik o.a. de taak om de diverse kuddes in ons hele gebied te regelen: ze worden ingehuurd of zijn van onszelf, zoals deze Kempische schapen die uitermate geschikt zijn voor de heidevelden.”

Inmiddels zijn we bij de kudde en herder Paul aangekomen. Wat een schitterend gezicht: al die 300 schapen dicht bij elkaar bovenop een duinenheuvel tussen de hei. Met allerlei fluitsignalen en Engelstalige commando’s aan zijn honden krijgt de herder binnen no time al die ooien en een paar rammen vlak bij ons, zodat we ze goed kunnen bekijken. Er is ook een jonge hond bij, die door Paul getraind zal worden en nu al instinctief probeert te drijven.



500 lammeren

Hermen stelt de herder een dijk voor waarop de ooien met eiwitrijk gras hun vetreserves kunnen aanvullen voordat ze in januari de schuur ingaan om te lammeren (februari). Hermen: “Je zou dat moeten zien: zo’n 500 lammetjes die over elkaar heen dartelen. Ieder voorjaar gaan de ooien weer de hei op, waar ze hun goede werk voortzetten: het snoeien van de heidepollen en het aanvreten van overheersende gewassen. Daarnaast strooien we heidemaaisel om het proces te helpen. We proberen verder zo weinig mogelijk de natuur te verstoren bij onze werkzaamheden en als bomen worden aangetast door bijvoorbeeld een virus zien wij dit als een natuurlijke kans om weer een stuk open vlakte terug te krijgen. Zo komt het oorspronkelijke en unieke landschap terug.

Schapen en herders vormen al sinds mijn jeugd voor mij een vertrouwd beeld, want je ziet ze ook op de Veluwe waar ik ben opgegroeid. Maar het is nergens zo speciaal als in de Ossendrechtse Duinen, ik word hier heel gelukkig van …”

Kom zelf dit unieke natuurgebied ontdekken. Er zijn diverse wandelpaden en als je geluk hebt zie je de zwarte specht, kraanvogel of zelfs een zwarte ooievaar overvliegen. Tussen april en november kun je hier onze ijverige Kempense schapen aan het werk zien. Maak ook een praatje met hun herder, zodat je nog meer te weten komt over deze bijzondere manier van natuurbeheer.

Tekst en foto: Ans Goorden