Eli Heimansroute

Limburg is rijk aan religieus erfgoed: kerken, kloosters, kapellen en wegkruisen. Vooral de wegkruisen zijn zeer typerend in het Zuid-Limburgse landschap, die voortkomen uit de rijke katholieke geschiedenis. Vaak werden deze kruisen geplaatst door boeren, rijke omwonenden of verenigingen. ter bescherming van de oogsten, om status ui te dragen of uit eerbied. Reizigers konden hier even bezinnen en werden zich op een symbolische manier weer bewust dat zij op deze kruising een keuze kunnen maken waar ze naartoe gaan.  Het onderhoud gebeurt vaak door particulieren, stichtingen en door Natuurmonumenten.

Het heuvelachtige mergelland in Zuid-Limburg is een waar paradijs voor dassen. Graften, hellingbossen, taluds van holle wegen en droogdalen zijn voor een das ideale locaties om burchten aan te leggen. Bovendien biedt het landschap veel en gevarieerd voedsel met de dichtbij gelegen akkers. Deze (oude) dassenburcht ligt hier dan ook niet voor niets! Wist je dat het onderaardse netwerk vol gangen en slaap- en voedselkamers de oppervlakte van ene voetbalveld kan bestrijken? 

In dit bosje langs de weg is een bron, waar het zogenaamde Diependaler bronwater vandaan kwam. In Diependal genoot Heimans van het heerlijke bronwater dat daar zo maar uit de grond borrelde. Als je het pad links naar beneden inloopt kun je net als Heimans op zoek naar de bijzondere goudveil, dat alleen in zo'n brongebieden bloeit. Ga daarna weer terug naar boven, naar de weg en vervolg het pad naar het bos.

Het Onderste Bos is al vroeg ontdekt door Eli Heimans. De bomen zijn soms gezegend met een kruis.In dit deel staan vooral beuken met op de ondergrond hulst. Als je even stil staat en goed rond kijkt, zie je misschien een buizerd vliegen! En voor de nieuwsgierigen onder ons. Ja, er is ook een Bovenste Bos! Omdat dit hellingbos dichter bij Eperheide ligt, kreeg het de toevoeging 'Onderste'. 

Bijna boven gekomen, zie je een plateau waar het bos is open gemaakt. Hier groeit de struikheide en komen lariks en berkjes weer tevoorschijn. Geniet even van de omgeving vanaf het bankje. Nog hoger zie je veel varens de bosbodem bedekken. Eromheen zie je lariks, dat geplant is voor houtproductie. 

Langs het pad zie je grote gaten: dolines. Dat zijn een soort zinkgaten, die ontstaan als er ineens een stuk grond in het landschap wegzakt omdat de bodem in de omgeving ondermijnd is.

Dolines komen het meest voor in gebieden met kalksteen in de bodem, zoals hier in het Mergelland. Regenwater sijpelt in de bodem en lost de kalk langzaam op, waardoor er onder de grond holen en grotten ontstaan. Die holen en grotten kunnen zo groot worden dat ze het gewicht van de aarde die erbovenop ligt, niet langer kunnen dragen. Dan storten ze in en zakt de aarde weg, met deze gaten tot gevolg. 

Vanaf de heide ben je ongemerkt  gemengde bos ingelopen: het Bovenste Bos. Hier loop je langs bomen als lariks, eik, fijnspar en berk. Op de ondergrond zie je adelaarsvaren met braamstruiken.

Op de grens met België, aan de rand van het bos, staat een wegkruis: een aandenken aan Herrgottsbeuk: een beuk die in 1929 is gesneuveld door brand. De naam laat zich verklaren: dit is ongeveer het hoogste punt van Epen, de boom stond hier uit respect voor God, dicht bij God. Heimans noemde in zijn boek dat in 1911 de pastoor in Epen nog Duits sprak. Het was dus lang Duitstalig gebied. in het najaar van 2014 wordt de beuk herplant in het kader van ode aan Eli Heimans.  Je loopt hier enkele honderden meters pal langs de grens met België. Verderop wordt de grens aangegeven met een manshoge grenspaal.  

In dit bos zie je veel dood hout staan en liggen. Het dood hout is noodzakelijk voor een gezond en soortenrijk bos. Tal van dieren en planten zijn voor hun voortbestaan afhankelijk van dood hout: vogels, zoals spechten en andere holenbroeders, vleermuizen en vele insecten- en paddenstoelensoorten vinden een leefplek op of in een dode boom.VuursteenIn dit bos is de onderlaag van vuursteen met daarop een bodem met veel voedingswaarde. Daarop groeit onze lieve vrouwe bedstro, aronskelk, nagelkruid en veldbies. Hier in het bos kun je ook dassenburchten vinden.

De route gaat naar hier naar links, maar als je even naar rechts afwijkt vind je dit bijzonder geologisch monument: Groeve Bovenste Bosch. Het is een van de weinige plaatsen waar de witte kalksteen uit het oudste deel van de formatie van Gulpen zijn vrijgemaakt. De kalk werd vooral als meststof gebruikt.

De Terzieterbeek is één van de zijbeken van de Geul; één van de bronnen. Deze meanderende beek, waar grond aanspoelt aan de ene kant en grond wordt weggenomen aan de andere kant is zeer dynamisch. Door de afwisseling van laag- en hoogwater is de biodiversiteit groot. Langs de beek groeien struiken als meidoorn, sleedoorn, bosroos en vlierbes.

Rietdorp

Het beekje loopt door buurtschap Terziet. In de 14e eeuw werd dit buurtschap aangeduid als Rosit of Rosyt. Die naam is waarschijnlijk afgeleid van het woord ‘rausa’, wat ‘riet’ betekent.

Je bent hier weer vlak bij de Belgische grens. Hier duiken we het weiland in over het wandelpad naar de Kuttingerweg. 

Beethoven in de natuur.

Let onderweg goed op of je vogels ziet. Wie weet zie je de rode wouw overvliegen. Herkenbaar aan de roodbruine kleur en zijn gevorkte staart!De geelgors is een prachtige opvallende vogel. Als je de geelgors hoort zingen, dan weet je waar Beethoven de inspiratie vandaan haalde voor zijn 5e symfonie! Verderop ligt een hoogstam fruitboomgaard. Behalve dat er heerlijk fruit van komt en de cultuurhistorie bewaard blijft, is het valfruit ook nog heerlijk voedsel voor de dassen die hier leven!

Aan je linkerkant zie je een droogdal liggen: een langgerekte laagte die aan een beekdal doet denken. Maar een droogdal ontstaat door de erosie van afstromend regenwater. Dit dal is in de ijstijd ontstaan, het smeltwater kon niet wegzakken in de grond en bij het wegstromen nam het water grond mee. In het hart van het dal ligt een beekje, waar onder meer beekpunge groeit. We noemen droogdalen zo, omdat er tegenwoordig geen noemenswaardige rivier of beek meer doorheen stroomt. Het is dus met recht een droog dal.

De grote oude eik hier midden in het veld is bepalend in het landschap. Vroeger werd een solitaire boom of bomengroep aangeplant als schaduwboom voor het vee of om het landschappelijke beeld compleet te maken. Ook werd zo'n eenzame boom regelmatig op de hoek van het perceel aangeplant als afbakening (grensboom). Een boom is een stuk moeilijker te verplaatsen dan een grenssteen!

De Geul is een meanderende, kronkelende, regenrivier met soms laag en soms heel hoog water. Het verschilt daardoor ook hoe snel hij stroomt. Door die dynamiek ontstaan er steilwanden die zeer geschikt zijn voor nestgelegenheid van de oeverzwaluwen. Maar je vindt er ook nestgangen van de ijsvogel. Deze vogel schiet soms voorbij als een blauwe flits. De ijsvogel kiest trouwens nooit de kortste route, maar volgt de loop van de beek waar hij laag overheen scheert!

Het Geuldal is een prachtig gebied dat door meerdere partijen beheerd en gekoesterd wordt. Tijdens je wandeling door het Limburgse landschap, loop je namelijk afwisselend bij Natuurmonumenten, Limburgs Landschap en bij Staatsbosbeheer. Hier langs de Geul loop je bij stichting Het Limburgs Landschap.Bij het doorsteken van akkers, weilanden, of waar vee loopt moet je in het Geuldal vaker door een stegelke, oftewel draaihekje. Luister tijdens je wandeling goed naar de geluiden om je heen. Soms word je ineens getrakteerd op een cocert of mooi solo van een tjiftjaf of één van de vele andere zangvogels die een plekje in het Geuldal hebben gevonden.

In Epen en omgeving zie je nog veel vakwerkhuizen, die beeldbepalend zijn in het landschap: Baksteen was in de middeleeuwen een dure grondstof die alleen de rijken zich konden veroorloven. Om het bouwwerk toch stevigheid te geven maakte men gebruik van een vakwerkconstructie. Eerst trok men een houten geraamte op dat door verbindingstechnieken en plaatsing van het dak een ongekende stevigheid kreeg. In het geraamte werden stokken geplaatst die werden dicht gevlochten met dun hout. De vakken werden opgevuld met leem, mest en stro. Vandaar de naam vakwerk!

Duurzaam bouwen 

Doordat de wanden veel lucht bevatten, is het isolerend vermogen van de muren enorm groot. Toen al duurzame gedachten! Vroeger werd het dak bedekt met stro, tegenwoordig met dakpannen. Het onderste deel van de muur werd met teer ingewreven als beschermlaag tegen de regen.

Logeren in een vakwerkhuis

Bij Natuurmonumenten kun je logeren in een vakwerkhuis ’t Höfke in Mechelen: Klik hier voor meer informatie

Bij deze groeve ligt leisteen en kolenzandsteen van de Formatie van Epen: dit gesteente stamt uit het Carboon is meer dan 270 miljoen jaar oud! De groeve ligt in een helling van een door de Geul uitgeslepen dal en is vernoemd naar natuuronderzoeker Eli Heimans. Het is een voormalige steengroeve en nu een geologisch monument. Hij wordt beheerd door Stichting Het Limburgs Landschap. 

Meetstation KNMI

Omdat het gesteente hier erg hard is heeft het KNMI onder de groeve een seismologisch meetstation opgesteld om aardbevingen te registreren. Dit is de enige plek in Nederland waar gesteente uit het Carboon aan de oppervlakte komt. 

Verderop loop je over een holle weg, een weg die vaak al honderden jaren in gebruik is. Door inslijting zijn deze holle wegen ontstaan. Ze zijn karakteristiek voor het Zuid-Limburgse landschap. Soms zijn holle wegen ontstaan als erosiegeul (grub). Grote delen van holle wegen zijn begroeid met bos, dat vroeger als hakhout werd gebruikt (eik, es, beuk, wilg, haagbeuk, hazelaar). Er komen veel bosplanten voor, zoals bosanemoon, gevlekte aronskelk, salomonszegel en grootbloemige muur. De holle wegen zijn voor dieren multifunctioneel. De das vindt er ruim plaats voor het maken van dassenburchten. Ook de hazelmuis kan in deze bosranden zijn nest bouwen en andere dieren vinden er schuilplekken of gebruiken de weg, zoals wij hem ook gebruiken: om makkelijk van A naar B te komen.

Heel veel beekjes voeden de Geul: zoals deze Klopdriesscherbeek. Vanaf de Belgische grens (nabij het buurtschap Cottessen) tot aan het buurdorp Mechelen stromen over een afstand van nog geen 5 kilometer maar liefst 26 bronbeken en is er een veelvoud aan bronnen die hier spontaan aan de oppervlakte komen. Op sommige plaatsen liggen zelfs 6 tot 7 bronnen in één brongebiedje bij elkaar. Hiermee kent deze regio de hoogste dichtheid aan bronnen in Nederland! De bronbeken monden allemaal uit in de Geul. De Geul is het snelst stromende riviertje van Nederland. De bronbeken worden tijdens hun loop naar de Geul ook nog gevoed door vele kleinere zijbeekjes. De naam Epen stamt af van het Germaanse woord apa, dat water betekent!

Jullie zijn nu weer vlakbij het startpunt teruggekomen. We hopen dat je tijdens deze wandeling een beetje in de huid van Eli Heimans hebt kunnen kruipen. En dat je net zo verwonderd bent geraakt door dit landschap als Eli dat zo'n 100 jaar geleden overkwam.