Ondergronds vleermuizen tellen
Op van die natte koude donkere januaridagen overweeg ik weleens een winterslaap te houden zoals de vleermuis dat doet. 't Is niet dat de vleermuis niet houdt van donkere dagen of regen, maar in de winter is er erg weinig voedsel te vinden. De mergelgrotten diep onder de Sint-Pietersberg en ook de dikke muren van Fort Sint Pieter bieden de ideale winterslaapplek voor diverse soorten vleermuizen. De enige zoogdieren met vleugels!
Beschermen
In heel Nederland zijn alle vleermuissoorten beschermd. Op de Sint-Pietersberg in het bijzonder want het is een Natura2000 gebied, dit betekent dat het gebied wordt beschermd omdat het planten en diersoorten bevat die in Europa bedreigd zijn. Vleermuizen hebben het lastig: Ze zijn kwetsbaar want ze krijgen gemiddeld maar één jong per jaar, er zijn steeds minder insecten (belangrijkste voedselbron) en hun verblijfplaatsen zoals oude schuren, spouwmuren en oude bomen worden steeds vaker weggehaald waardoor er minder schuil- en rustplekken overblijven. Ook verandert het landschap. Er zijn steeds meer grote uitgestrekte percelen met één soort gras, strak, kaal en opgeruimd. Hierdoor zijn er minder insecten en de lege uitgestrekte vlaktes maken het voor de vleermuis lastig om zich te oriënteren.
De ideale verblijfplaats
De grotten diep onder de Sint-Pietersberg bieden beschutting, het is er windstil, er heerst een constante luchtvochtigheid en temperatuur (ongeveer 10 graden). Zodra het kouder wordt buiten en er minder insecten te vinden zijn, zoeken de vleermuizen een plekje in de grot. De mergelgrotten hier bieden onderdak voor wel tien soorten vleermuizen! De ene soort kruipt helemaal achterin, de ander soort heeft de voorkeur voor een plek rond de in- en uitgang. Ze hangen op hun kop aan één pootje gehaakt achter een richeltje. Dreigt er gevaar dan hoeven ze zich slechts te laten vallen en in hun val kunnen ze direct wegvliegen. Meest geziene bewoners zijn de watervleermuis, baardvleermuis, franjevleermuis en ingekorven vleermuis.
Onderzoek
Al sinds de jaren ‘30 wordt er onderzoek naar vleermuizen in de grotten gedaan. Zo weten we dat vleermuizen, wanneer ze in winterslaap zijn, hun vooraf opgeslagen energie gebruiken om zo lang mogelijk te rusten. Omdat een half uurtje vliegen bijna net zoveel energie verbruikt als 20 dagen slapen worden ze slechts om de twee weken even wakker, mits ze niet gestoord worden. Onderzoek heeft uitgewezen dat geluid, fel licht of een verandering in klimaat, de vleermuis wakker maakt waardoor die actief wordt en dus meer energie gebruikt dan voorzien en daardoor verzwakt. Vooral voor het vleermuisvrouwtje is dit een risico want alleen als zij na de winterslaap voldoende is aangesterkt, vindt de eisprong plaats en raakt ze bevrucht.
Wintervleermuistelling
Tijdens de winterslaap verplaatsen de vleermuizen zich minimaal, daarom is dit het ideale moment om tellingen uit te voeren. Afgelopen zaterdag vond de jaarlijkse wintervleermuistelling plaats. Onder leiding van een vleermuiscoördinator, werd door tientallen vrijwilligers op een strategische manier het gangenstelsel doorlopen op zoek naar vleermuizen. Intensief werk wat alleen gedaan kan worden door mensen die ondergronds de weg weten en vleermuizen kunnen determineren. Dankzij de jaarlijkse tellingen krijgen we inzicht in hoe het met de verschillende vleermuissoorten gaat.
Werkkaart vleermuistelling
Bezoeken en beleven
Dagelijks kun je de mergelgrotten bezoeken met een gids. De gids vertelt je prachtige verhalen over de geschiedenis van Maastricht. Er is, op het lantaarntje van de gids na, geen licht, geen geluid en geen bereik.
Natuurmonumenten wil dat iedereen dit kan beleven en tegelijkertijd willen we de vleermuis beschermen. Dankzij onderzoek leren we meer over de vleermuizen en kunnen we gerichte aanpassingen doen zodat bezoek mogelijk blijft en de verstoring minimaal is. Zo gebruiken de gidsen tijdens hun rondleiding amberkleurige LEDverlichting en zijn van oktober tot maart delen van het 60km lange gangenstelsel afgesloten. In deze periode zijn er ook minder rondleidingen per dag in kleinere groepen. Grote kans dat je in deze maanden een vleermuis ziet tijdens je bezoek.
Meer weten over vleermuizen?
Het NPO radio 1 programma Vroege Vogels Radio maakte afgelopen zaterdag een reportage over de vleermuistelling in de gangen van de Sint-Pietersberg. Luister hier en beleef het mee
of lees meer op deze website of op '2023 Het jaar van de Meervleermuis’.
Zin in een ondergronds avontuur?
.....en mogelijk een vleermuis tegenkomen? Ga mee met Maastricht Underground.
De vleermuis helpen?
Word lid van Natuurmonumenten, wij steunen onderzoek en beheren naast natuurgebieden ook monumenten als forten en mergelgrotten waarbij we in ons beheer bewuste keuzes maken om het leefgebied van vleermuizen veilig te stellen. Ook kun je je tuin insectvriendelijk maken zodat er voldoende voedsel is voor de vleermuis en een vleermuiskast ophangen.
