Standpunt natuurbegrazing

In het wild levende natuurlijke kuddes spelen een essentiële rol in de Nederlandse natuur. Deze dieren kunnen gaan en staan waar ze willen, worden ouder dan productiedieren en zijn minder gevoelig voor ziekte. Daarmee kennen ze een hoog dierenwelzijn. 

Natuurmonumenten vindt dat de status van in het wild levende dieren die jaarrond worden ingezet voor natuurbeheer moet worden aangepast. Bij duurzaam perspectief voor deze vorm van natuurbeheer hoort ook de randvoorwaarde dat deze dieren “wild” kunnen zijn, inclusief het bijbehorende gedrag, zoals het recht om in de natuur geboren te worden en er dood te gaan. Zo dragen ze gedurende hun hele leven bij aan de voedselkringloop en de natuur.

Situatie

Begrazing is in natuurgebieden een onmisbare vorm van natuurbeheer om natuurwaarden te ontwikkelen en behouden. Door dieren te laten grazen houden we heidevelden en duinen open en creëren we variatie in kruidenrijke graslanden. Ook zorgen grazers voor meer natuurlijke dynamiek in bossen.  

Begrazing heeft invloed op landschapsschaal en het voorkomen van andere plant- en diersoorten. Door invloed van de mens zijn de oerdieren zoals tarpans (wilde paarden) en oerossen uit de natuur verdwenen. Natuurmonumenten  werkt met hun nazaten: runderen en paarden. 

Bij de inzet van grazende dieren proberen we het natuurlijk gedrag van de dieren zoveel mogelijk de ruimte te geven. Paarden of runderen die in een sociale kudde leven doen dat samen met familieleden. Binnen deze kuddes gelden hiërarchische omgangsregels waardoor bijvoorbeeld recht op voorplanting aan bepaalde dieren als eerste toevalt.  

Binnen de kudde wordt kennis opgebouwd, zoals terreinkennis over het vinden van voedsel en kennis over veiligheid zoals de omgang met wolven. Bij gevaar zullen ze proberen elkaar en hun jongen te beschermen. Die kennis wordt doorgegeven van ervaren op jonge dieren. 

Hun natuurlijke gedrag heeft effect op de natuur. Zo zullen stieren imponeergedrag vertonen naar andere stieren om de onderlinge hiërarchie te bevestigen. Door het schrapen met hoeven en horens over de grond en het daarbij opstuivende zand maken ze indruk op elkaar. Gevolg is dat er stierenkuilen ontstaan die weer leefgebied zijn voor insecten zoals zandbijen en graafwespen. De grote grazers spelen een belangrijke rol in het ecosysteem, en dat is waarom Natuurmonumenten ze inzet.  

Probleem

Met de recente terugkeer van grote predatoren in de Nederlandse natuur, zoals de wolf of goudjakhals, moeten we een nieuwe manier vinden om graasdieren in de natuur te laten samenleven met deze predatoren.. De keuze voor specifieke rassen, beschermingsmaatregelen en kuddesamenstelling moeten we in veel gevallen opnieuw afwegen. We doen hiermee ervaring op en delen kennis met andere natuurorganisaties, dat vraagt tijd en onderzoek.

In de wet worden als het gaat om dierenwelzijn dezelfde voorwaarden gesteld aan in het wild levende kuddes als aan dieren die op stal staan. De vraag is echter welke plichten er precies voortvloeien uit deze wet en of die voor in het wild levende dieren of een koe op stal en een paard in de wei hetzelfde zijn.  

Dat zou geen recht doen aan dieren die jaarrond in de natuur leven. Het natuurlijke gedrag dat deze dieren vertonen maakt dat ze niet altijd direct onder toezicht van een boswachter staan. Voor hun rol in de natuur is dat een pré, maar binnen de huidige wet levert dat soms problemen op.  

Standpunt

Natuurmonumenten vindt dat in het wild levende natuurlijke kuddes een essentiële rol spelen in de Nederlandse natuur. Daarnaast kennen deze dieren een hoog dierenwelzijn, ze kunnen gaan en staan waar ze willen, worden ouder dan productiedieren en zijn minder gevoelig voor ziekte. 

De terugkeer van de wolf in de Nederlandse natuur brengt voor de in het wild levende kuddes uitdagingen met zich mee. Natuurmonumenten vindt dat grote grazers in natuurgebieden de tijd moeten krijgen om te leren zichzelf te beschermen. Ervaringen in het buitenland laten zien dat dit kan, maar het accepteren van grotere sterfte in de kudde in de eerste jaren - jonge of zwakke dieren die gepakt worden door de wolf – hoort daar bij. 

Bij duurzaam perspectief voor natuurbeheer door grote grazers hoort ook de randvoorwaarde dat deze dieren “wild” kunnen zijn, inclusief het bijbehorende gedrag, levensloop en het onderdeel uitmaken van de voedselkringloop.  Voor natuurorganisaties betekent de terugkeer van de wolf zoeken naar een balans tussen natuurdoelen en sociaal gedrag en weerbaarheid van de kudde, in een omgeving waar (vaak) ook recreatie plaatsvindt. Wetgeving moet voldoende houvast geven, Natuurmonumenten vindt daarom dat in het wild levende dieren die worden ingezet voor natuurbeheer een aparte status moeten krijgen. 

Wat doet Natuurmonumenten

Natuurmonumenten zet in veel van haar gebieden grote grazers in. Daarbij kiezen we voor dieren die passen bij het gebied. In een kleinschalig cultuurlandschap in Limburg begrazen we met lokale mergellandschapen terwijl een groot, robuust natuurgebied zoals het Drents Friese Wold jaarrond begraasd wordt met in het wild levende Sayaguesa runderen.  

We werken aan weerbare kuddes in gebieden waar wolven zijn gevestigd. Dat doen we door daar niet meer te kiezen voor groepen dieren die alleen bestaan uit jonge dieren, of alleen uit vrouwtjes, maar door zoveel mogelijk te kiezen voor “sociale kuddes” met natuurlijke voortplanting. Dat betekent dat de dieren in familiegroepen lopen, met een mix van oud en jong, mannetjes en vrouwtjes, waarbij de oudere dieren kennis en ervaring doorgeven aan de jongen. Daarnaast is het belangrijk om zo weinig mogelijk in te grijpen in de structuur van de kudde. Vaak kiezen we ook voor specifieke rassen die van nature nog het instinct hebben om zich te verdedigen, of door hun formaat of grote hoorns al een natuurlijk voordeel hebben ten opzichte van wolven. 

We pleiten in Den Haag voor een aparte status voor in het wild levende grote grazers, zodat deze dieren niet alleen de de (wettelijke) ruimte krijgen om wild te zijn. 

Wat kun jij doen? 

Bezoek je een natuurgebied waarin grazers leven? Houd je dan aan de regels hoe om te gaan met grazende dieren in de natuur.