Echt groene energie laat natuur in haar waarde

(deze opinie verscheen op 9 september 2020 in de Volkskrant)

Dertig zogenoemde ‘energieregio’s’ hebben van de landelijke overheid de opdracht gekregen om ruimte te vinden voor de windmolens en zonnepanelen die nodig zijn om de klimaatdoelstellingen voor 2030 te realiseren. Nu de concept-plannen openbaar worden, wordt duidelijk dat beschermde natuurgebieden op grote schaal benoemd zijn als ‘mogelijke plaatsingslocatie’. Omdat natuur, landschap en biodiversiteit in ons land al enorm onder druk staan, kunnen we geen slechtere keuze maken, zo schrijven natuurorganisaties deze week in een brief aan de ministers Wiebes en Ollongren. Groene energie moet, maar mag niet ten koste van de natuur, aldus Natuurmonumenten en Vogelbescherming Nederland.

Een aanzienlijk deel van de hernieuwbare energie die we volgens het klimaatakkoord nodig gaan hebben, moet op land worden opgewekt. Gezamenlijk moeten de dertig door het Rijk aangewezen energieregio’s ruimte vinden voor een enorme hoeveelheid aan windmolens en zonnevelden. Bij 100 procent windenergie gaat het om 400 à 600 grote windturbines van minimaal 100 of zelfs 150 tot 200 meter hoog, of 750 à 1.000 kleinere windturbines. Bij 100 procent zonne-energie komt dit neer op 9.000 tot 13.500 hectare aan zonnepanelen. Dat zijn pak hem beet 24.000 voetbalvelden. Ter vergelijking: dat is bijna heel Texel, of de hele gemeente Amsterdam. Met de enorme druk op de ruimte in Nederland is dat geen gemakkelijke opdracht. Het vraagt om zorgvuldige afwegingen en slimme functiecombinaties.

Omslag maken

Laat er geen misverstand over bestaan: ook wij zijn er van overtuigd dat we de omslag naar duurzame energie moeten gaan maken. We zien echter ook dat er op veel plaatsen weerstand is tegen windmolens en zonnepanelen in de eigen achtertuin. Het risico daarvan is dat een vlucht naar voren wordt ingezet door (beschermde) natuur aan te gaan wijzen voor bouwlocaties van wind- en zonneparken. De natuur als afvoerputje. Klimaatoplossingen ten koste van biodiversiteit. Dat kan en mag niet de bedoeling of de uitkomst zijn.

Op de nominatielijst om grote wind- en zonneparken te gaan herbergen, staan onder andere gebieden als het IJsselmeer en Markermeer, de Deltawateren, de Veluwe en het Waddengebied. Stuk voor stuk zijn deze gebieden niet alleen iconisch en internationaal waardevol, maar ook in gevaar: het zijn gebieden waar de limiet al meer dan bereikt is in termen van verstoring en waar we zuinig op moeten zijn. In het belang van planten en dieren die daar leven, in het belang van mensen die daar genieten van de natuur en er ontspannen en sporten, in het belang van de vrijetijdseconomie (toerisme) die gebaat is bij mooie natuur.

Zonneparken en nog meer windmolens in het IJsselmeergebied zou een ecologisch drama worden voor alle broed- en trekvogels die van het gebied afhankelijk zijn, zoals de visdief, zwarte stern en toppereend. En de rust, ruimte en weidsheid van het Waddengebied wordt al genoeg bedreigd door scheepvaart, energiewinning en visserij – nog meer activiteit is vanuit natuuroogpunt desastreus.

Zorgplicht

Dertig energieregio’s zoeken naar geschikte locaties. Maar wie ziet toe op de zorgplicht die wij als samenleving hebben ten aanzien van de natuur? Wie ziet toe op bescherming, behoud en herstel van onze natuurgebieden? Dat is op dit moment niet goed geregeld. Daarom doen wij een dringend beroep op de overheid: pak uw rol. Oftewel: vermijd natuurgebieden zoveel mogelijk als locatie voor de opwekking van energie en zoek de ruimte in gebieden zonder belangrijke natuurwaarde. Kijk eerst naar al die plekken waar al veel menselijke activiteit plaatsvinden en duurzame energie goed te combineren valt, zoals op daken, bedrijventerreinen en langs snelwegen. Breng in kaart wat de effecten zijn van de huidige plannen op natuurwaarden, doe onderzoek als dit onduidelijk is, en laat dit zwaar meewegen in de beoordeling van de plannen. Durf nee te zeggen als plannen naar alle waarschijnlijkheid schadelijk zijn voor de natuur in Nederland. En zorg dat de klimaatopgave hand in hand gaat met biodiversiteitsherstel.

Wij zien bijvoorbeeld mogelijkheden voor klimaatbuffers in combinatie met duurzame energie. Maar denk ook aan natuurlijke landwaterovergangen in het IJsselmeergebied. Dat is in het belang van bijzondere planten en dieren – en daarmee in het belang van ons allemaal.

Onze natuur is niet gebaat bij compromissen, maar bij heldere keuzes en een overheid die als het echt nodig is zegt: handen af. De energie van de toekomst is pas écht groen als deze niet ten koste gaat van onze natuur, maar bijdraagt aan biodiversiteitsherstel.  

Fred Wouters is directeur van Vogelbescherming Nederland, Marc van den Tweel is directeur van Natuurmonumenten en Hank Bartelink is directeur van LandschappenNL.