Nationale omgevingsvisie: afwegingskader en harde sturing ontbreekt vooralsnog

Vandaag presenteerde minister Ollongren (BZK) de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). In de NOVI benoemt het Rijk de prioriteiten die de komende jaren centraal staan bij de inrichting van onze leefomgeving. Natuurmonumenten is positief over de mate van aandacht voor natuur, landschap biodiversiteit en klimaat(-adaptatie) in de Nationale Omgevingsvisie. Het Rijk laat daarmee zien dat ze niet alleen de klimaatcrisis maar ook de biodiversiteitscrisis helder op het netvlies heeft. Marc van den Tweel, directeur Natuurmonumenten: “In de zoektocht naar oplossingen kunnen we ons niet langer maatregelen permitteren waarbij problemen afgewenteld worden op volgende generaties. Maatregelen die goed zijn voor klimaat of economie, maar ten koste gaan van natuur en landschap zijn ook geen optie meer. De NOVI onderschrijft dit en dat steunen wij van harte.”

Mooie plannen, maar afwegingskader en ‘harde’ sturing ontbreekt

Op basis van de NOVI zijn dan ook mooie dingen mogelijk. Ideeën over de inrichting van onze leefomgeving hebben de potentie om goed uit te pakken en een duidelijke plus op te leveren voor natuur en landschap. De zorg die Natuurmonumenten heeft is dat de uitwerking echter nog onzeker is. Zo is onduidelijk hoe de prioriteiten en belangen die in de NOVI worden benoemd straks in de realiteit tegen elkaar moeten worden afgewogen, aangezien een afwegingskader en ‘harde’ sturing ontbreekt. Hoe moet het belang van natuur en landschap uiteindelijk worden gewogen tegen economische belangen, of het belang van de transitie naar duurzame energie? Op basis van de huidige NOVI wordt dat wat Natuurmonumenten betreft onvoldoende duidelijk.

Voorbeeld: inpassing duurzame energie

Een voorbeeld van hoe het ontbreken van een duidelijk afwegingskader en ‘harde’ sturing kan zorgen voor botsende belangen is de inpassing van duurzame energie. Natuurmonumenten is volmondig voorstander van de energietransitie, maar vindt het tegelijkertijd vanuit biodiversiteitsoogpunt van groot belang dat beschermde natuurgebieden bij de ruimtelijke inpassing hiervan maximaal worden ontzien. De NOVI stelt aan de ene kant dat ‘andere gebruiken niet langer afgewenteld moeten worden op de natuur’, maar geeft tegelijkertijd ook aan dat ‘nieuwe natuur ook kansen biedt voor nieuwe energie’. Hoe deze richtinggevende uitspraken zich straks in de praktijk tot elkaar moeten verhouden wordt niet helder.

Een ontwikkeling waar Natuurmonumenten eveneens met grote zorg naar kijkt is de razendsnelle ontwikkeling van grootschalige zonneparken op landbouwgrond. Voor zonneparken is immers meer dan genoeg ruimte op daken, op industriegebieden en langs infrastructuur. In de NOVI lijkt het Rijk deze zorg te delen: er wordt gesteld dat het van belang is om functieverlies van natuur, water en landbouw te beperken ten koste van andere ruimteclaims, en wordt een voorkeur uitgesproken voor de plaatsing van zon op daken. Zonder de juiste (financiële) prikkels en noodzakelijke aanpassingen in de regelgeving blijven zonneparken op landbouwgrond echter de aantrekkelijkste optie voor ontwikkelaars. In deze vormen van ‘harde’ sturing voorziet de NOVI niet.

“De NOVI biedt bij uitstek mogelijkheden om slimme functiecombinaties en win-win kansen te realiseren,” aldus van den Tweel. “Die kansen verzilveren we niet door beschermde natuurgebieden te belasten met windmolen- en zonneparken. We moeten bouwen aan nieuwe energielandschappen waar kringlooplandbouw, omgevingskwaliteit en duurzame energie samenkomen.”

Politiek aan zet

Het is kortom nog onzeker hoe natuur- en landschapswaarden uiteindelijk zullen worden meegewogen in de grote transitie-opgaven waar we als Nederland voor staan. Het is de bedoeling dat de NOVI richting geeft aan de ruimtelijke inpassing van klimaat- & energie-, landbouw-, natuur- en bebouwingsvraagstukken. Stuk voor stuk opgaven die ruimte en integraliteit nodig hebben en waar na de zomer over in de Tweede Kamer gedebatteerd zal worden. Van den Tweel: “Wat de NOVI schetst als richting voor ons landschap is te mooi en te belangrijk om een dode letter te worden. Beschermen is meer dan beschrijven! We hopen dat die daadwerkelijke bescherming in het vervolgtraject duidelijk vorm krijgt.”.

Naar de Nationale Omgevingsvisie