Natuurmonumenten viert 75 jaar bevrijding

“WIJ ZIJN VRIJ” schreef de opzichter van de Onzalige Bossen met hoofdletters boven zijn brief, die hij op 17 april 1945 aan het kantoor van Natuurmonumenten in het nog bezette Amsterdam schreef. Hij meldde dat hij rond was geweest in het bos en meende dat “deze bosschen gelukkig nog hard meevallen.” Dat was helaas niet in alle toenmalige natuurgebieden van Natuurmonumenten het geval…

Loonse en Drunense Duinen in beslag

Ingrijpender was de inbeslagname van 80 hectare van de Loonse en Drunense Duinen op 30 november 1940. In 1941 kwam daar nog 275 hectare bij. De Duitsers bouwden in het natuurgebied een munitieopslag.

Atlantikwall in Voornes Duin

Voornes Duin werd gevorderd ten behoeve van de bouw van de Atlantikwall. Deze gebieden waren zelfs voor de opzichters niet meer toegankelijk. Zij konden slechts geruchten rapporteren over de bouwwerkzaamheden van de Duitsers.

Bossen gevorderd

Uitgebreide militaire complexen werden maar in enkele natuurgebieden aangelegd. Houtvorderingen waren wel schering en inslag. In 1944 werden zelfs alle bossen van Natuurmonumenten gevorderd. In de Hongerwinter kregen de bossen in West-Nederland ook te maken met veel illegale houtkap. Landgoed Nijenburg  bij Heiloo en ook het Corversbos en Gooilust bij Hilversum werden door de omwonenden praktisch leeggehaald.

Jacht en eierroof

Ook jachtvordering was een groot probleem. Op Griend, bij Terschelling en op Texel werden nesten van visdiefjes en grote sterns leeggehaald, met grote gevolgen voor de vogelstand. De opzichter van de Otterskooi in De Wieden schreef in een brief in november 1943 dat hij op eenden schietende Duitsers aantrof in de kooi. Medeoprichter en toenmalig voorzitter van Natuurmonumenten, Van Tienhoven schreef daarop een stevige brief aan de opperbevelhebber van de Wehrmacht in Nederland, Friederich Christiansen. De reactie op deze brief is onbekend, maar het tekent Van Tienhoven. Vanuit Amsterdam probeerde hij zo goed en kwaad als dat ging de problemen in de natuurgebieden te lijf te gaan.

Vernielingen

Net als in grote delen van het land, kregen natuurgebieden vooral in het laatste oorlogsjaar te maken met veel vernielingen. De balans van alle schade kon echter pas na de oorlog opgemaakt worden. In het dubbele jaarverslag over 1944-1946 somde secretaris Drijver de schade op. Hij herdacht allereerst twee medewerkers die om waren gekomen in Duitse kampen. Daarna volgde een lange lijst natuurgebieden en gebouwen van de vereniging die waren getroffen door houtkap, plundering en vernieling.

Sporen van de oorlog

Wie nu rondloopt in de gebieden, kan zich de toenmalige ravage, kaalslag en bouwactiviteiten van de Duitsers nauwelijks meer indenken. Illustratief zijn de bunkers van de Atlantikwall op Voornes Duin. Alleen voor de ingewijden zijn onnatuurlijk ogende duintoppen te herkennen als onder het zand gewerkte bunkers.

In gebieden die kortere of langere tijd in de frontlinie lagen, zoals de Mookerheide, vormen schuttersputjes of loopgraven stille getuigen. Ook hier zijn de sporen moeilijk zichtbaar. De bomen, aangeplant of spontaan opgeschoten sinds 1945 zijn inmiddels ook al weer 75 jaar oud.

In andere gebieden zijn wel allerlei sporen van de oorlog bewaard gebleven, zoals onderdelen van de Atlantikwall op Schiermonnikoog, Nationaal Park Zuid-Kennemerland en Slot Haamstede. Een onderduikershol in Diever, een tankgracht in Vijftig Bunder en diverse oorlogsmonumenten verspreid door het land zijn tastbare en zichtbare sporen van deze bewogen periode uit onze geschiedenis. Toch bevinden deze sporen zich vooral in gebieden die na 1945 zijn aangekocht. In de oudere gebieden lijken de oorlogssporen zorgvuldig te zijn uitgewist.

Podcast 75 jaar vrijheid

Luister naar de podcasts over de Tweede Wereldoorlog en de sporen die de oorlog achterliet in ons landschap:

• Op bunkerjacht in Burg Haamstede
• Atlantikwall in Zuid-Kennemerland met erfgoedexpert Michiel Purmer en boswachter Jowien van der Vegte
• Sporen van de Tweede Wereldoorlog op Schiermonnikoog