Boswachters maken zich zorgen over droogte
In meerdere natuurgebieden van Natuurmonumenten zijn de waterstanden nu al laag. Na een natte winter waarin het water met bakken uit de hemel kwam, zijn de waterbuffers alweer leeg. Vooral de afgelopen twee weken zien boswachters het waterpeil in veel gebieden snel dalen. En dat terwijl de zomer nog moet komen. Boswachters van Natuurmonumenten maken zich ernstig zorgen over de negatieve effecten van de droogte op de natuur en luiden daarom de noodklok. “Ons watersysteem moet op de schop.”
Afgelopen jaren waren extreem droog en ook dit voorjaar lijkt de zomer veel te vroeg te komen. “We zien op sommige plekken waterstanden die we normaal pas half juli zien”, zegt Peter Voorn, ecoloog van Natuurmonumenten in Brabant. “Dat is echt zorgelijk. De droogte loopt zo’n twee maanden vooruit. Veel sloten staan droog en het water in poelen waar kikkers en salamanders leven is zo’n 30 tot 40 cm gezakt. Op de Veluwezoom gaan boswachters deze week al drinkpoelen bijvullen.”
Noodklok
De vroege droogte heeft nu al zijn weerslag op de natuur in elke laag van het ecosysteem, zelfs al is het nog niet overal zichtbaar. “Die gevolgen kunnen dramatisch worden als de droogte aanhoudt en we niet zuiniger omgaan met ons kostbare water,” aldus Voorn. “Helaas wordt in Brabant nu overal beregend. Dat is funest voor de natuur. Zonder beregening zouden bijvoorbeeld veel beekjes nog net genoeg water hebben. Maar de grondwateronttrekking is hier alleen maar toegenomen, ook pal naast Natura2000 gebieden. We luiden daarom nu de noodklok voordat we deze zomer weer in een crisissituatie belanden, zoals in voorgaande droge jaren.”
Boswachter Ruben Vermeer van Natuurmonumenten deelt deze zorg. “Juist het voorjaar is voor natuur en dieren de tijd om weer op krachten te komen, als alles groen en sappig is. Maar als je het al zwaar hebt door de droogte in voorgaande jaren, hakt deze vroege droogte er dus extra hard in. Bovendien maakt het de natuur extra gevoelig voor ziektes, plagen en de gevolgen van stikstof.”
Natuur in de stress
Vermeer is ecoloog op de Veluwezoom en daar is de verdroging al goed merkbaar. “Waar je normaal door wuivende graspalmen loopt, knispert het nu onder je voeten. Drinkpoelen voor Schotse Hooglanders en paarden staan al nagenoeg leeg. We gaan ze nu al bijvullen, dat doen we alleen in nood, en zelden al zo vroeg in het jaar. Als het zo droog blijft als in 2018 dan schiet heel de natuur in de stress. Loofbomen verschrompelen, planten gaan in de overlevingsstand en komen niet tot bloei. Dat heeft natuurlijk weer gevolgen voor insecten en vogels. Het hele ecologisch systeem krijgt een enorme knauw. Zo is door het gebrek aan beukennootjes en eikels de muizenstand gekelderd en daarmee ook het voer voor bijvoorbeeld bosuilen. Op de Sallandse Heuvelrug zijn slechts 2 van de 50 nestkasten bezet. Maar ook bij wild zien we de gevolgen van terugkerende droogte. Zo hebben de zwijnen zichtbaar minder jongen dit jaar.”
Nederland Waterland?
Je zou het nu niet zeggen, maar Nederland is één van de weinige landen waar op basis van jaargemiddelden een neerslagoverschot is. “En wij laten al dat water gewoon weglopen naar zee, terwijl de natuur water keihard nodig heeft,” vertelt Wiebe Borren, hydroloog bij Natuurmonumenten. “De regenbuitjes die nu vallen en worden verwacht zijn heel goed en noodzakelijk voor de ontkieming van zaden en om planten goed te laten groeien. Maar het is absoluut niet genoeg om de droogte teniet te doen en de watervoorraden aan te vullen. Daarvoor moet het wekenlang flink gaan regenen. Het is inmiddels vechten tegen de bierkaai. We hebben het water laten weglopen, ons watersysteem moet echt op de schop.”
Klimaatbuffers
Natuurmonumenten en partners werken er keihard aan om voldoende water voor de natuur te houden. Zo leggen we klimaatbuffers aan, een natuurlijke oplossing tegen wateroverlast en droogte. Klimaatbuffers zijn eigenlijk tijdelijke watervoorraadkamers in de natuur. Het water zakt geleidelijk naar het grondwater of stroomt meanderend door het landschap. Door natuurgebieden als natuurlijke klimaatbuffers in te richten, kunnen we natuur inzetten als bondgenoot om zowel droogte als wateroverlast aan te pakken. Zo brengen we mét natuur de sponswerking in ons landschap weer terug. Om een natuurgebied als klimaatbuffer te laten functioneren zijn ook maatregelen buiten het gebied nodig, anders blijft het water verliezen. Natuurmonumenten heeft inmiddels 44 klimaatbuffers in beheer. Maar door de manier waarop we in Nederland buiten deze natuurgebieden met water omgaan, zijn ook in klimaatbuffers zoals de Onlanden de watervoorraden nu al leeg.
We kunnen het niet alleen
Bart Zwiers, boswachter in Groningen voor Natuurmonumenten: “Tot recent stond De Onlanden nog vol met water. In februari liep het gebied snel vol, dat zijn we nu voor het allergrootste deel allemaal weer kwijt. Het is heel snel gegaan. De Onlanden wordt door het riviertje het Eelderdiepje gevoed met water. Bovenaan de loop van dit riviertje, dat ontspringt in Drenthe, is het water veel te snel afgevoerd. Terwijl het water daar juist moet worden vastgehouden. Waardoor je gedurende het jaar langzaam het water loslaat. We hebben geen neerslagtekort in Nederland. We gaan er alleen niet slim mee om, voeren het te snel af en hebben daardoor problemen in periodes van droogte.”
Watersysteem aanpassen op klimaatverandering
Boswachters vinden dat er versneld werk gemaakt moet worden van de watertransitie. Zwiers: “We weten dat we langere periodes van droogte gaan krijgen en dan hou ik als boswachter mijn hart vast. Het watersysteem is nu zo ingericht dat we op piekmomenten heel veel water afvoeren. We zouden dit systeem nú moeten aanpassen op klimaatverandering. Dat betekent dat de waterschappen en ook de landbouw veel meer water moeten vasthouden en besparen dan we nu doen. Anno 2022 hebben we echt niet meer de luxe om zo vrijblijvend met ons kostbare water omgaan. En eigenlijk geldt dat voor ons allemaal. Tuinen spelen bijvoorbeeld ook een belangrijke rol in de strijd tegen verdroging, hittestress en wateroverlast.”
Wat kun jij doen?
“Je kunt natuurlijk water besparen, bijvoorbeeld door minder lang te douchen of een kleiner (of géén) zwembadje in de tuin te zetten. Maar ook water vasthouden in tuinen en buurten is heel belangrijk. Elke druppel telt, zeker in stedelijk gebied. Je wilt voorkomen dat het water in je tuin wordt afgevoerd naar het riool en daarmee verloren gaat voor de natuur. Dus: haal die tegels eruit en zorg ervoor dat het water de bodem in kan!”
Kijk hier voor meer tips om van je tuin een klimaatbuffer te maken
