Vijf excursies en een webinar: werken aan water in Overijssel

Het thema 'werken aan water' koos de ledencommissie Overijssel als werktitel voor verschillende bijeenkomsten en excursies om het belang van een goede waterhuishouding onder de aandacht te brengen. Net vijf thema activiteiten vestigen we graag de aandacht op het thema water. De activiteiten vonden plaats in mei en juni 2023.

Webinar

Wiebe Borren is hydroloog bij natuurmonumenten. Hij verzorgde samen met René Nij Bijvank op 10 mei een webinar. René is themaleider waterkwaliteit bij waterschap Vechtstromen. Een webinar over de wateropgaven waar beide organisaties voor staan. Centraal stond de vraag: Hoe kunnen we de nadelige gevolgen van klimaatverandering en waterverontreiniging het hoofd bieden. Leefgemeenschappen zijn afhankelijk van  schoon en voldoende water. Ook bespraken ze de rol van gebieds-specifieke kenmerken zoals ontstaansgeschiedenis, ligging in het landschap, grondgebruik en bodemgesteldheid. Vooral het vergroten van het vermogen van het water- en bodemsysteem om water vast te houden, en het tegengaan van stikstof- en fosfaatverontreiniging van het oppervlaktewater zijn cruciaal. Hier vind je de pdf-bestanden van het webinar.

Tankenberg

Op een zeer zonnige 9 juni beet Kees Jan Douw, technisch manager voor de maatregelen in het Natura 2000 gebied Landgoederen Oldenzaal de spits af met een excursie op de Tankenberg. De Tankenberg is het hoogste punt in Overijssel. Een prachtig gebied gelegen op de stuwwal van Oldenzaal dat zich kenmerkt door bronnen, stromende beken, bloemrijke hooilanden, diverse bostypen, veel reliëf, dikke zandpakketten en ondoorlatende lagen in de ondergrond en beken die westwaarts naar de Regge en oostwaarts naar de Dinkel afvoeren. De habitattypen en de beken hebben te lijden van verdroging door putten en te diepe watergangen, versnelde afvoer en van via het oppervlak afspoelende meststoffen. De maatregelen zijn er op gericht de afvoer te vertragen, het grondwaterpeil te verhogen en te voorkomen dat meststoffen in de kwetsbare habitattypen terecht komen.

Spectaculair waren de effecten op de grondwaterstand en de vegetatie van de maatregelen die zijn getroffen om brongebied “t Kraanke” te beschermen tegen de versnelde afvoer en de instroom van voedselrijk water.

Sallandse Heuvelrug

Jos Schouten, coördinator natuurbeheer Salland-Twente van Natuurmonumenten, begon op de wederom zeer zonnige 16e juni de rondleiding op de Sallandse Heuvelrug met een waarschuwing: dit wordt geen goednieuws-show, althans niet alleen maar. Het goede nieuws in dit gebied, gekenmerkt door droge en natte heiden, gevarieerde bossen, vennen en poeltjes, is dat er nog steeds een enorme grondwatervoorraad in de bodem aanwezig is. Het slechte nieuws is dat deze veel te snel afneemt in relatie tot de neerslag die er valt, met name door de drinkwaterwinningen. Gevolg is een toenemende verdroging van het gebied, dat ook een belangrijke functie heeft voor de bescherming van de kamsalamander. De poelen moeten steeds dieper worden uitgegraven om deze soort nog een kans te geven, de vennen vallen steeds vroeger in het groeiseizoen droog.

Dit probleem is helaas niet op te lossen door uitsluitend maatregelen te treffen binnen de grenzen van het natuurgebied, bijvoorbeeld door het plaatsen van stuwtjes in sloten. Ook de drinkwaterwinning en de te diepe sloten in de omgeving zullen aangepakt moeten worden om de biodiversiteit van dit gebied op de lange termijn veilig te stellen was de boodschap van Jos.

Bergvennen en Brecklenkampse Veld

Op wederom een prachtige zomerse 23 juni waren we te gast bij Landschap Overijssel in het gebied Bergvennen en Brecklenkampse Veld nabij het Noordoost Twentse dorpje Lattrop. Ook Bergvennen heeft een Natura 2000 status. Niet verwonderlijk, dit halfopen heidegebied is niet alleen landschappelijk zeer fraai, maar door de bijzondere vennen en heischrale graslanden met veel zeldzame soorten ook van Europese betekenis. Zo komt de zeldzame waterlobelia hier nog voor.

Het is ook één van de favoriete gebieden van onze excursieleider Fons Eijsink, ecoloog bij de Unie van Bosgroepen. Hij is als expert betrokken bij het N2000 maatregelenpakket voor dit gebied. Niet alleen is dit gebied erg gevoelig voor droogte en verdroging, maar ook de kwaliteit en samenstelling van het water luistert hier nauw. Een bijzonder samenspel van grond- en regenwaterinvloeden zorgt ervoor dat hier zwak en zeer zwak gebufferde vennen kunnen voorkomen. De maatregelen zijn vooral gericht op het herstel van de kwelstromen en het verhogen van de grondwaterstand. Dit gebeurt door het verondiepen van sloten en het beperken van verdamping door naaldbomen. De hoeveelheid regen die er jaarlijks valt is hier ook wel van groot belang, maar die is nu eenmaal niet te reguleren.

Op de dag van de excursie was het overigens erg nat in het gebied na hevige buien de dag ervoor, en de vennen waren nog goed gevuld. Fons liet zien hoe je de vegetatie kunt “lezen”, bijvoorbeeld hoe je de invloed van stikstof op de kwetsbare heischrale vegetatie kunt afleiden uit bepaalde mossen die hier groeien maar hier eigenlijk van nature niet thuishoren. In het Brecklenkampse Veld zijn op sommige afgegraven plekken de eerste pioniers in de ontwikkeling naar blauwgrasland al waar te nemen, een hoopvolle ontwikkeling.

Witte Veen

Op de laatste dag in de reeks op 30 juni was het inmiddels volgens traditie opnieuw prachtig excursieweer. Jeroen Waanders, coördinator natuurbeheer Salland-Twente bij Natuurmonumenten vertelde enthousiast en met veel gebiedskennis over de inspanningen van Natuurmonumenten om de gevolgen van verdroging in het Natura 2000 heide – en hoogveengebied Witte Veen bij Haaksbergen te beperken en de aanwezige natuurwaarden te versterken. Hoogveengebieden zijn goede klimaatbuffers vanwege het vermogen om water en CO2 vast te houden, maar ook uitermate gevoelig voor verdroging en stikstofbelasting. De boomopslag die we overal zien duidt helaas op verdroging. Zeker in het hoogveengedeelte zou het eigenlijk zo nat moeten zijn dat bomen niet goed kunnen wortelen en afsterven voordat ze groot worden.

De maatregelen om verdroging tegen te gaan bestaan deels uit technische ingrepen in het gebied zoals het plaatsen en vervangen van stuwen en het herstellen van een damwand om het hoogveen. Daarnaast wordt het gebied opengehouden door begrazing en worden stukken bos gekapt als vernattingsmaatregel.  

Ook in het Witte Veen komt de kamsalamander voor, evenals de boomkikker. Hiervoor worden bestaande heidepoelen opgeknapt en nieuwe aangelegd. Een groot voormalig landbouwperceel wordt na het afgraven van de bemeste teeltlaag omgevormd tot natuur. De Hegebeek, die het water nu nog te snel afvoert uit het gebied, zal in de toekomst worden verondiept.