Boer en boswachter in gesprek: holistisch boeren bij Hoeve Biesland

Deze keer gaat Natuurmonumenten langs bij een biodynamische boerderij bij Delft, namelijk Hoeve Biesland van Jan en Mieke Duijndam, hun twee dochters Linda en Sandy en Tim van Bregt. Biodynamisch is een hele mond vol, maar volgens boer Jan is dit principe ‘zo simpel als wat’ en boer je gewoon met je gezonde boerenverstand. Biodynamisch houdt in dat je samenwerkt met de natuur op een holistische manier. Je zorgt voor de natuur, zodat de natuur voor jou zorgt. Alles is met elkaar verbonden.

"Biodynamisch boeren klinkt heel moeilijk, maar het is allemaal zo simpel als wat", aldus boer Jan Duijndam.

Landbouw, natuur & mens

Hoeve Biesland is met recht een oase te noemen in dit drukke stukje Nederland. Landbouw, natuur en mens gaan hier hand in hand. Onderweg naar Hoeve Biesland grazen de koeien in de wei, weerspiegelt de zon in de brede sloten en verderop in het land hoor je het kenmerkende grutto-grutto.

Er is al een aardige drukte van mensen naar Hoeve Biesland toe aan het gaan. Iedereen is welkom om op de boerderij te kijken en in de boerderijwinkel te neuzen. In de winkel wordt van alles verkocht, zoals vlees, brood, rauwe melk en groenten. Allemaal biologisch, en geproduceerd heel dichtbij. De producten van Hoeve Biesland zelf worden ook zo dichtbij mogelijk afgezet, om de keten zo kort mogelijk te houden. De hulpboeren helpen boer Tim bij de dagelijkse werkzaamheden.

Altijd met dieren bezig

Eenmaal op het erf aangekomen vliegen de boerenzwaluwen, gierzwaluwen, mussen en spreeuwen je om de oren. Het is een gekwetter van jewelste. Aangeschoven aan tafel met een kop koffie steekt Jan Duijndam van wal. Al jaren geleden maakte hij de switch naar biologisch boeren. “Ik ben opgegroeid in een boerenfamilie hier om de hoek. Toen hadden we zo’n 30 koeien in de jaren ‘80. Met 14 jaar werkte ik op de boerderij. Ik ben de middelste van drie zonen. Waarom ik dan de boer werd? Dat heb ik wel eens aan mijn moeder gevraagd. Ze zei dat ik al op mijn 4e tussen de koeien liep. En ik was diegene die het doorhad als er een koe weg was. Mijn broers hadden over een dode koe gestapt en hadden nog niet door dat ie dood was. Ik was altijd met de dieren bezig.”

Anders denken

In ’93 moest Jan weg en verhuisde hij met het bedrijf naar dit weiland. “Ik voelde aan alles dat ik anders moest gaan denken. En ja, ik was een van de eersten.” Om het hoofd boven water te houden, gingen veel boeren voor intensivering en het vergoten van hun bedrijf. “Ik ben een echte praatboer, koos een andere aanpak en zei tegen de samenleving: help mee, help mij. Op dat moment kwamen er ambtenaren die hier kansen zagen voor landbouw, recreatief gebruik, vogels en natuur. Ik had maar van 1 ding verstand, en dat is boeren! Ik wist niks van vogels, niks van natuur. Maar, ik ging met de experts om tafel. We tekenden wandelpaden in, natuurvriendelijke oevers. Alles mocht van mij, op 1 enkele voorwaarde: dat de machines over het land kunnen.” In 1997, nog voor de eeuwwisseling, schakelde Hoeve Biesland om naar een biologische boerderij.

Boeren vanuit de marktvraag

"Veel biologische boeren zijn bio-boer vanuit overtuiging. Maar ik durf wel te zeggen dat dat bij mij niet aan de orde was. Ik bekeek het veel meer vanuit de marktvraag. We boeren hier aan de rand van de stad. Dat was al zo, maar nu is de stad echt naar ons toegekomen. Nootdorp, Pijnacker en Ypenburg waren er toen nog helemaal niet. Het was nog allemaal weiland.” Voor Jan was het zonneklaar dat hij ‘iets’ met die stad moest. “Hier word ik zo met de neus op de feiten gedrukt. We schuren tegen de stad aan, we kunnen niet om de samenleving heen. In andere delen van het land zit je daar fysiek en daarom mentaal een stuk verder weg. Ik begon na te denken: hoe zorg je dat het leuk wordt voor de consument en recreant? Ik doe het uiteindelijk voor de mensen op 6 hoog. Het is ook hun tuin!”

Inclusief boeren

“Het belangrijkste is dat je weet hoe het publiek het ervaart. Ik heb met ontzettend veel mensen gepraat. Een mooi moment was dat ik een vrouw in het weiland zag staan bij het klaphekje. Ik vroeg aan haar hoe ze het vond. Prachtig, ze was vol aan het genieten. En toen vroeg ik: maar waarom loop je niet verder het weiland in? Ze vertelde dat ze bang was voor koeien. Die had ik even niet zien aankomen. Maar, het feit dat er een klaphek stond voor haar, betekende dat ze zich welkom voelde, vertelde ze mij. En dat was zo’n mooie eye-opener.”

Holistische benadering

Twaalf jaar na de omschakeling naar biologisch werd Hoeve Biesland biologisch-dynamisch. “Ik geloof heilig in de holistische benadering van het biodynamisch boeren. Het is mijn DNA.”, vertelt Jan. Biodynamische landbouw kan niet zonder de natuur. Je maakt zo veel mogelijk dichte kringlopen. En dat gebeurt ook op Hoeve Biesland. Zo komt het voer voor de koeien van eigen land, uit de Ackerdijkse Plassen of de Bieslandse Polder. Compost wordt gebruikt voor het telen van de groenten. En alleen mest van eigen (gezonde) koeien komt weer op het land terecht. Met weidevogels in de polder wordt rekening gehouden door de hoge waterstand en laat in het seizoen maaien. “Het klinkt heel moeilijk, maar het is allemaal zo simpel als wat! De planten in de slootkant is voor een koe niet te vreten, en heeft dan normaal geen waarde. Maar het is prima voor compost.”

Koeien in de natuur

De koeien van Hoeve Biesland grazen in de omliggende weilanden zoals de Bieslandse Polder, maar ook in natuurgebieden zoals de Ackerdijkse Plassen. Jan blikt terug op de eerste keer dat zijn koeien naar de Ackerdijkse Plassen gingen: “In 2009 ben ik de Ackerdijkse Plassen gaan beheren. Op dat moment stond er zoveel riet, zó ontzettend veel riet. Ik liet de koeien los en was ze gelijk kwijt. Ze verdwenen in het riet.” Inmiddels is het een open gebied en broeden hier weer weidevogels zoals de grutto.

Ook in de Bieslandse Polder worden er regelmatig weidevogelexcursies vanuit Hoeve Biesland gehouden. “Vogelaars komen hier en zijn helemaal idolaat van de weidevogels. Ze staan uren naar die vogels te kijken! Ik heb het na 30 seconden alweer gezien. Maar ik vind het wel bere-interessant om te ontdekken waaróm die vogel precies hier zitten. Je ziet mij rondlopen en kijken naar de bodem, de waterstand en al dat soort dingen”, vertelt hij bulderend van de lach.

"Nederland is decennialang in staat geweest om voorop te lopen op het gebied van landbouw. Inmiddels zijn we ingehaald door andere landen, omdat ze daar simpelweg meer grond hebben of goedkoper het werk kunnen verzetten. Maar ik heb alle vertrouwen erin dat we de rol van koploper terugpakken", aldus Jan Duijndam.

Erkenning voor landschapsbeheer

De samenwerking met de boswachters van Natuurmonumenten verliep in het begin wat stroef, maar inmiddels gaat het goed volgens Jan. “Toen Hoeve Biesland gevraagd werd om natuurvriendelijke polders aan te leggen in de Ackerdijkse Plassen, voelde dat als erkenning in het landschapsbeheer.” Wel zou Jan en zijn kompaan boer Tim graag meer communicatie tussen boer en boswachter hebben en dan vooral over de aantallen vogels en planten in het gebied. “Hoe mooi is het als de boer veel meer meegenomen wordt in het proces en de plannenmakerij, zodat het ook door ons gedragen is?”

Geluksmomentje

Waar word jij nu gelukkig van op de boerderij? “Blije gezichten zien! Maar ook van onze hulpboeren, zo’n 30 mensen die hier rondlopen en boer Tim helpen met de dagelijkse werkzaamheden op de boerderij. Vaak hebben de hulpboeren een afstand tot de samenleving. Werken is zo’n belangrijke factor in zingeving van je leven. Het werk geeft mensen hun zelfvertrouwen terug. We hebben nu 10 jaar hulpboeren en het is één groot familiegevoel”, zegt boer Jan stralend. Meer weten over de hulpboeren? Kijk hier!

"Een goede balans wordt niet veroorzaakt en is niet de verantwoordelijkheid van de boer alleen, maar ook van de consument.”

Toekomst voor de boer

Jan Duijndam heeft een duidelijke filosofie bij het boerenbedrijf en dat is dat de productie leidend moet zijn. “Wat ik vaak mis zie gaan, is dat boeren er van alles naast doen om de broek op te houden. Het beheren van de gronden moet de basis zijn voor je bedrijf.” Met het beheren van natuurgronden kijkt hij op gedetailleerd niveau: hoeveel koeien staan er in het land, hoeveel gras komt er af (bij natuurgrond is dit minder), wat is de uiteindelijke kostprijs? “Dit moet leidend zijn. Je moet een visie hebben en die is voor elke boer anders. Geen enkel boerenbedrijf is hetzelfde.”

Relatie burger, natuur en landbouw

Sinds kort zit Jan in de boerenraad, een adviesclub gesteund door 150 organisaties. Hoe zie jij de toekomst voor de landbouw, Jan? “Heel rooskleurig, heel positief! Nederland is een eeuw lang in staat geweest om altijd voorop te lopen op het gebied van landbouw. We waren een koploper 40 jaar geleden. Inmiddels zijn we ingehaald door andere landen, omdat ze daar simpelweg meer grond hebben of goedkoper het werk kunnen verzetten. Maar ik heb alle vertrouwen erin dat we de rol van koploper terugpakken en we het eerste land ter wereld worden die veel meer de relatie tussen burger / natuur / landbouw neerzet. En dat we dan daadwerkelijk die transitie kunnen maken. Een goede balans in het boeren wordt niet veroorzaakt en is niet de verantwoordelijkheid van de boer alleen, maar ook van de consument.”

Wil jij meer te weten komen over de relatie boer, boswachter en consument? Fiets de boerenfietsroute over het Rotterdams platteland. Je komt langs Hoeve Biesland!

Samenwerking boer en boswachter

De samenwerking tussen boer en boswachter verloopt vaak wel, maar niet altijd even soepel. Wanneer boswachter en boer elkaar beter leren kennen, hebben ze ook beter oog voor elkaars belangen, zoals het runnen van een gezond bedrijf en het verhogen van natuur in het boerenland.

Dat is hard nodig. De biodiversiteit in het landelijk gebied holt achteruit. Een toekomstbestendig boerenbedrijf runnen, is een hele uitdaging. Alleen met de inzet van heel veel boeren, consumenten en andere betrokkenen kunnen we het tij keren. In Midden-Delfland en op het Rotterdams platteland liggen er kansen om de omstandigheden voor de natuur én voor de boer te verbeteren.

• Meer gesprekken tussen boer en boswachter lezen?
• Meer weten over natuurinclusieve landbouw in heel Nederland?

Rotterdam de boer op!

Of kijk hier voor meer informatie over 'Rotterdam de boer op!'. In dit droomproject werkt een coalitie van 19 partijen - dankzij een bijdrage van 5 miljoen euro van de Nationale Postcode Loterij - samen aan meer biodiversiteit op het platteland, eerlijk geproduceerd regionaal eten en een gezonde bedrijfsvoering voor boeren.

LIFE All4biodiversity: verdienmodellen voor de natuur

Boswachters van Natuurmonumenten en boeren in Midden-Delfland werken mee in het nieuwe programma 'All4biodiversity'. Hierin werken vijf provincies, twee ministeries, natuur- en landbouworganisaties en de stichting Deltaplan Biodiversiteitsherstel samen om de biodiversiteit van Natura2000-gebieden te verhogen en sluitende verdienmodellen te ontwikkelen. De provincie Zuid-Holland leidt het programma dat mogelijk wordt gemaakt door een bijdrage uit het Europese LIFE IP fonds.