Ga direct naar inhoud
Nieuws

Op zoek naar de gedichten van Henriëtte Roland Holst

17 augustus 2018 | Miranda Fieret

Ad de Klerk, gids van Natuurmonumenten voor de Oude Buisse Heide, voert je mee door de rijke geschiedenis van dit cultuurhistorische pareltje.

Oude Buisse Heide

Ad de Klerk, gids van Natuurmonumenten voor de Oude Buisse Heide, legt voorzichtig het gastenboek op tafel "Kijk maar eens wie er allemaal in staan", zegt hij. Het is inderdaad een indrukwekkende lijst van kunstenaars, politici en communisten die in de zomer op bezoek kwamen bij Henriëtte Roland Holst en haar man Rik, op hun landgoed bij Achtmaal.

Hier, in de Herenkamer van de Angorahoeve, zaten ze vaak aan tafel met hun gasten. Het is niet moeilijk voor te stellen hoe het er toen uitzag. Veel is er niet veranderd. De grote ramen die uitkijken op het heideveld, de lange tafel met rechte stoelen. Het moet er blauw hebben gestaan van de rook.

De gesprekken gingen vast en zeker over kunst, maar meer nog over politiek. Hendrik Petrus Berlage, architect. Jan en Charley Toorop, kunstenaars. Albert Verwey en Willem Kloos, tachtigers. Arthur van Schendel, schrijver. Johan Huizinga, historicus, Garmt Stuiveling, literator, Adriaan Roland Holst, dichter. Veel communisten ook. Veel kennissen van Rik, kunstenaar en schrijver, maar ook politieke vrienden van Henriëtte, tante Jet voor intimi. 'De heks van de Buisse Heide' werd ze later ook wel genoemd in het nabijgelegen Zundert. Daar hadden ze niet of nauwelijks zicht op wat zich afspeelde op het landgoed, maar ze wisten wel dat er veel 'rooien' kwamen, communisten.

Marxisten

Henriëtte was dichteres, maar ook politiek uiterst actief. Ze werd in 1869 in Noordwijk geboren, als dochter van notaris Theodoor Willem van der Schalk en Anna Ida van der Hoeven. Op 27-jarige leeftijd werd ze lid van de SDAP, de sociaaldemocratische arbeiderspartij. Ze kwam in het partijbestuur en werd in 1900 afgevaardigd naar de Internationale. Op die internationale congressen had ze contact met vooraanstaande marxisten als Rosa Luxemburg en Leon Trotski.

De Klerk wijst in dat kader op de briefwisseling die ze voerde met de in Den Bosch opgegroeide communist Henk Sneevliet. De in 1942 door de Duitsers gefusilleerde Sneevliet stond aan de basis van de Chinese communistische partij. "Dat weet bijna niemand. Hij was in 1923 uitgezonden om de communistische partij in China op te richten en zat met Mao aan tafel. In China is Henk Sneevliet een grote naam."

Rangeertoetertje

De arbeidersstrijd is ver weg voor wie over het grote, feodale landgoed loopt waar de socialiste haar zomers doorbracht. Ze had er een vracht personeel. Vanuit haar huis voert een pad door een statige, oude beukenlaan naar het theepaviljoen, waar ze theedronk en uitkeek over het veld, om inspiratie op te doen voor haar gedichten. Om het personeel te ontbieden, blies ze dan op een koperen rangeertoetertje. Het snerpende geluid drong door tot bij de hoeve. Bij het paviljoen, onder de oude boom met bovengrondse wortels die zich als tentakels uitstrekken, is op een bord een gedicht van haar afgedrukt:

Kleine paden slingeren over de heide
en komen aan de hutten der armen
zij zijn de eenigen die zich erbarmen
over 't verlatene van wie hier lijden.
Op de heide zwerven de maagre schapen
zij zoeken blatend naar een nieuwe streek
van milder kruid en waterrijke beek,
honden en herders zijn vermoeid en slapen.

Oude Buisse Heide

Het gedicht uit 1903 toont haar betrokkenheid met het proletariaat dat ze wilde verheffen. Haar moeder was een Van der Hoeven, de familie die het landgoed eeuwenlang in bezit had. Rond 1900 erfde de aristocratische Henriëtte het eeuwenoude landgoed waar turfwinning lang een belangrijke inkomstenbron was geweest. Ze kwam aan het begin van de zomer en bleef meestal tot ver in de herfst. Eerst met de trein naar Breda en dan de tram naar Zundert. Per koets ging het dan over zandwegen naar het landgoed, waar Rik een woning ontwierp naast de oude Angorahoeve, waar de gasten verbleven. Architecte Margaret Staal-Kropholler ontwierp voor Rik een stukje verderop een atelier in de stijl van de Amsterdamse School. Op de hei vond Henriëtte rust. Ze leefde er sober en teruggetrokken. Even was er sprake van dat het paar zich permanent op de Buisse Heide zou gaan vestigen. Rik ontwikkelde verbouwingsplannen, maar op het laatste moment trok Henriëtte zich terug. Ze zag het toch niet zitten.

Impotent

Later, in 1927, keerde Henriëtte zich af van het communisme. Ze veroordeelde de misdaden van Stalin tegen het Russische volk. Gemakkelijk was ze niet, ook niet voor haarzelf. Ze had last van depressies. Journaliste Elsbeth Etty, die haar biografie neerpende (Liefde is heel het leven niet, 1996), schreef ook over het 'niet-geconsumeerde huwelijk' van de twee.

Rik Roland Holst was een dandyachtige figuur die naar verluidt impotent was. Hij had vele jaren een vriendin, Ina Santhagens, die in de zomer ook op het landgoed verbleef. Henriëtte en Ina spraken nooit met elkaar, maar na de dood van Rik in 1938 werden ze vriendinnen.

Ook na de Tweede Wereldoorlog bleef Henriëtte strijden voor de socialistische zaak. Ze was fel tegen de koloniale oorlog die Nederland voerde in Indonesië. Ook Willem Drees, een persoonlijke vriend, bezocht in die periode haar buitenverblijf en zal bij die gelegenheden zeker de oren zijn gewassen over de Nederlandse politiek.

In 1945 schonk ze het landgoed aan Natuurmonumenten. Ze bedong dat ze er tot aan haar dood zou mogen blijven wonen. In 1952 overleed ze. Nog altijd staan de gebouwen in een plukje bij elkaar, gegroepeerd rond de grote hoeve. 'Een plek zoo lieflijk, vredig en idyllisch bekoorlijk, dat elk mensch, die daar komt, door haar stille blije harmonie getroffen wordt', schreef ze ooit.

De grand old lady van het socialisme

De Oude Buisse Heide ligt in de gemeente Zundert, bij Achtmaal. Het gebied bestaat uit bos, heide en vennen. Natuurmonumenten verhuurt het huis als vakantiewoning. Ook het atelier van Rik Roland Holst is te huur. Het is recent voor de tweede keer gerestaureerd. Net na de eerste restauratie brak brand uit. Over de heide is een wandelroute uitgezet langs de plaatsen waar Henriëtte Roland Holst, de grand old lady van het Nederlandse socialisme, graag kwam. Op veel van haar lievelingsplekken zijn haar gedichten te lezen.

 

Verschenen in BN/De Stem: 12-07-2018

Miranda Fieret
Miranda Fieret