Water op de Velhorst - Een vruchtbare ontwikkeling

Guus Ebenau is gebiedsboswachter bij Natuurmonumenten op o.a. landgoed Velhorst in het Berkeldal. Het goed ligt prachtig aan de rand van Lochem, in De Graafschap. Guus kent als geen ander het gebied waar de herinrichting van de Berkel – een opgave van het waterschap - een rol speelt. Er is nog geen concreet plan voor de hermeandering van de Berkel en het watervoerend maken van de Velhorsterlaak op het landgoed. Wel is het interessant om alvast bij Guus Ebenau te polsen, hoe hij het graag zou zien als gebiedsboswachter daar. Wat zijn de wensen van Natuurmonumenten – eigenaar van het landgoed - voor de Velhorst en waarom? Een natuurliefhebber en kenner aan het woord.

Gevarieerde balans

Op de laatste zonovergoten dag van september geeft Guus een rondleiding over een deel van het landgoed. Hij is er zo goed als opgegroeid: zijn grootouders boerden op de pachtboerderij waar nu de natuurboerderij van Arjen en Winnie van Buuren is gevestigd, op 85 van het in totaal 312 hectare tellende landgoed. ‘Er zijn in totaal zes pachtboerderijen, vijf ervan worden gewoon door particulieren bewoond, evenals het landhuis. We streven naar een gevarieerde balans, qua natuur en agrarisch gebruik, maar ook wat betreft bewoners.’  Het landgoed is ook een geliefde bestemming voor fietsers en wandelaars, die er graag recreëren. ’We hebben een kleinschalig dynamisch landgoed hier,’ vertelt Guus.

Natuurlijke loop van de Berkel

Guus heeft naast De Velhorst ook de landgoederen Hackfort en Het Enzerinck onder zijn hoede. ’Die zijn veel drukker bezocht en complexer qua beheer. Op De Velhorst kun je nog redelijk rustig wandelen en fietsen. Zeker door corona gingen mensen meer de natuur in en dat merk je ook hier. Hij wijst op het smalle zandpad, grenzend aan de landhuisvijver, en grinnikt: ‘Soms zou ik hier en daar bredere paden wensen, want het gebeurt weleens dat een fietser een nat pak krijgt, doordat hij te snel een wandelaar wil passeren en dan in de vijver belandt.’ Een rij knotwilgen markeert de oude meander die het waterschap in 2001 heeft verbreed, tijdens de aanleg van de vispassage. Guus: ‘We wilden een pittoresker en meer natuurlijk aangezicht van dit deel van het landgoed. Het is teruggebracht naar hoe het vroeger was. Je ziet hoe mooi het is geworden!’ Die natuurlijke loop, vertelt Guus, met de bijbehorende meanders, wil Natuurmonumenten het liefst terug in het Berkelgebied.

Tekort aan water

Op de Berkel, die langs het landgoed loopt, wordt momenteel weinig gevist en niet gevaren, uitsluitend door de Berkelzomp en kano’s. De stuw is een soort markering in de waterloop, evenals het historische witte bruggetje. ‘Als de Berkel de meanders weer heeft, wordt de waterregulering anders en komt er een nieuwe vispasseerbare stuw. Vroeger was natuurlijk alles erop gericht om water zo snel mogelijk af te voeren, via de rivieren richting zee. Alles stond in het teken van agrarisch grondgebruik. Nu zijn we juist gericht op het vasthouden van water om zo de droogte te kunnen opvangen. We merken het watertekort aan de laanbomen hier, die sterven af. Jonge aanplant heeft ook moeite om door te groeien, waardoor het bos te weinig verjongt. Daarom zouden we graag naast de hermeandering ook de Velhorsterlaak weer willen vullen met water en de rabatten op het landgoed in de winter willen gebruiken om water vast te houden.’

Oeroud grondgebruik

Guus vervolgt de rondleiding richting de Velhorsterlaak, maar niet voordat hij een oud stuk akkerland laat zien, direct grenzend aan de Berkel, dat nog door zijn grootvader bewerkt is. ’Dit stuk land is al eeuwen hetzelfde, hier is nooit iets ingrijpends mee gebeurd. Mijn opa heeft de grond altijd met respect behandeld, diepploegen was er niet bij. Hij zei altijd: dit is prachtige grond. We doen onderzoek naar wat de oorspronkelijke bestemming was van grond hier op het landgoed. Want dat is vaak van oudsher ook de beste locatie voor een functie. Precies zoals hier.’ Net voordat de geul van de Velhorsterlaak in zicht komt, ligt langs de landhuislaan een grote vijver. ‘Dat is de oude brandput,’ legt Guus uit,’ daaruit werd water geput als er brand was op het landhuis of in de schuren. Deze vijver stond vroeger er altijd tot de rand toe vol, nu nog maar voor een derde want hij wordt alleen nog gevoed door neerslag. Als de Velhorsterlaak weer watervoerend zou worden, zal ook deze vijver weer voller raken, zoals het altijd was.’

Lege loop

De Velhorsterlaak ligt er leeg bij. De geul heeft een werkeloze duiker want geen water. De laak was van oudsher bedoeld om af te wateren richting het rabattenbos. ‘De rabatten werden gegraven om er de ‘betere houtsoorten’ zoals beuk en eik op te kunnen telen voor kap en verkoop. Via de geulen werd water snel afgevoerd, weg van agrarische grond. Nu willen we de rabatten juist weer vullen om water langer vast te kunnen houden. De rabatten kunnen als buffer dienen als er in korte tijd veel neerslag valt, zoals vaker gebeurt door de klimaatverandering. We kunnen het water hier rustig de grond in laten zakken, het kan alle kanten op.’ De wandeling wordt vervolgd, langs de droge loop van de Velhorsterlaak, weer richting de Berkel. Het zandpad door het bos oogt droog. ‘Ja, hier is nooit gevaar voor overstroming want het landgoed ligt hoger dan de Berkel. We zitten op hoge zandgrond. Dus geen enkele kans op natte voeten hier.’

Respect

Guus hoopt dat de plannen rond de hermeandering en het watervoerend maken van het landgoed hun loop zullen krijgen, al weet hij dat het een proces is dat nog jaren tijd kan nemen. ‘Het belangrijkste is dat men met respect omgaat met de grond en natuur, ook hier en nu. Dit landgoed is een prachtig voorbeeld van hoe natuur en natuurinclusieve landbouw naast elkaar bestaan en elkaar juist versterken en samen een toekomstbestendig landgoed vormen. Voor mij als natuurliefhebber is deze balans 100% perfect, ik kan me niets beters wensen.’