Nat Waalenburg op Texel helpt kuikens en orchideeën door droogte

Al ruim dertig jaar werkt boswachter Eckard Boot op Texel. Natuur beheren zit in zijn bloed, hij is de vierde generatie in zijn familie die zich inzet voor de natuur in Waalenburg. 

‘Ooit begon het verhaal van dit natuurgebied met een snipper cultuurland van 7,5 hectare. Natuurmonumenten kocht dit aan in 1909. Het was de tweede aankoop van de vereniging, ná het Naardermeer. Daarna is het gaandeweg uitgebreid tot wat het nu is: 500 hectare aaneengesloten natuurgebied midden op Texel.’

Natuur kan niet zonder water

Het valt direct op, in Waalenburg is het vochtiger en groener dan op de rest van Texel. Dat komt doordat het waterpeil hier hoger is. In de herfst en winter vult Waalenburg zich met water. Zo hebben we een flinke buffer voor een droog voorjaar, zoals nu. Natuurlijk zakken de peilen ook hier, maar niet zo erg dat de natuur het niet aankan.  

Zeearmen

Het bijzondere van Waalenburg is, dat je nog een oude krekenstructuur ziet. Vroeger kronkelden hier zeearmen het land in, vóór de inpoldering. Dit leverde hoogteverschillen en een afwisseling van zoet en zout in de bodem. Heel goed voor een grote variatie aan wilde bloemen. 

‘Nu in mei is het veld net een schilderspalet, zo kleurrijk. Je ziet het roze van de echte koekoeksbloem en het gele van de grote ratelaar. Ook reukgras staat er veel, het ruikt niet alleen lekker naar karamel, maar als de wind er doorheen blaast is dat zó mooi!’ vertelt een blije boswachter.

Orchideeën

Ook staan er veel orchideeën in het gebied, wat te danken is aan de vele schelpen die nog in de bodem zitten. Kalkrijk! Enthousiast noemt Eckard het rijtje aan soorten op: ‘We hebben hier brede orchis, rietorchis, vleeskleurige orchis, keverorchis en héél bijzonder: de harlekijn. Wij zijn hier hét bolwerk van West-Europa voor deze zeldzame soort.’ 

De harlekijn of harlekijnsorchis staat als zeer zeldzaam op de Rode Lijst van planten en is overal sterk achteruitgegaan. In Nederland vind je hem enkel nog in Zeeland en op de Waddeneilanden.

Bloemen, insecten en vogels

Zo’n variatie aan planten trekt een variatie aan insecten. En dát is weer goed voor de weidevogels. De weidevogels die hier broeden, zoals grutto, tureluur en kievit, hebben jongen die meteen het nest verlaten nadat ze uit het ei kruipen. ‘Nestvlieders noemen we dat. Samen met de ouders zie je ze scharrelen door de bloemen op zoek naar eten. De kleintjes pikken dan insecten tússen de planten, terwijl de ouders beestjes uit de bodem halen. Daarom is het zo belangrijk dat je als beheerder het zowel boven als onder de grond op orde hebt.’ 

Veldleeuwerik

Nu bestaat polder Waalenburg uit 500 hectare aaneengesloten natuurgebied en boswachter Eckard is tevreden met hoe het geworden is: ‘Een robuust natuurgebied met een eigen waterhuishouding, dankzij een goede samenwerking met partijen. Het is een enorm belangrijk gebied voor allerlei planten, dieren en vogels.’ 

Zo gaan overal gaan de weidevogels sterk achteruit, ook op internationaal niveau, maar in Waalenburg zijn ze nog redelijk stabiel. ‘En er is ruimte voor méér broedvogels. Maar dat heeft tijd nodig. We hebben pas sinds 2019 alles op orde zoals we wilden. Wel is er nu al een succes: de veldleeuwerik is enorm toegenomen. Afgelopen jaar hadden we maar liefst 300 broedpaartjes!’

Kemphaan

Voor de toekomst heeft boswachter Eckard nog wel een kleine wens: ‘Wat een geweldige kers op de taart zou zijn van al onze inspanningen is de terugkeer van de kemphaan als broedvogel. Tot 1970 broedde die hier nog en hij komt wel elk jaar in voor- en najaar hier langs als trekvogel. Wat zou het mooi zijn als ie ook zomers blijft om hier jongen groot te brengen. De omstandigheden zijn er nu weer ideaal voor.’

Zelf zien 

• Ommetje De Marel: Beleef de wilde bloemen en vogels tijdens een ommetje Waalenburg. Natuurcentrum De Marel is het perfecte startpunt, de koffie staat er klaar. Download de route en ga op pad! Bekijk de route
• Verken Waalenburg met de boswachter: Schrijf je in voor een excursie
• Ga eens langs bij Natuurcentrum De Marel

Kantelpunt

In de eerste decennia na aankoop van polder Waalenburg in 1909 ging alles nog goed. Er was een natuurlijke waterstand: in de herfst vulde de polder zich met water, de hele winter bleef het nat en in het voorjaar droogde het weer op. Zoals de natuur het wil.

‘Maar,’ vertelt boswachter Eckard, ‘er kwam verandering in de situatie in de jaren zestig. Ruilverkaveling gooide roet in het eten.’  In heel Nederland werden in die tijd stukken land geruild en sloten rechtgetrokken en buiten dat werden de waterpeilen sterk verlaagd. ‘Zo ook bij ons in de polder, er kwamen brede sloten dwars door het gebied. Vanaf toen begon de verdroging, dat is een kantelpunt geweest.’

Alarmbellen

In 2005 had Natuurmonumenten inmiddels 250 hectare in eigendom in Waalenburg, maar de natuur stond er niet goed voor. Er waren nog steeds intensieve boerenbedrijven actief in het gebied en dit ging niet samen met de wensen van de natuur. Waalenburg kampte met ernstige verdroging.

De Texelse boswachter beschrijft de schrik: ‘Onze alarmbellen gingen af, als natuurbeheerders, en we hebben toen de landelijke pers ingeschakeld om aandacht te vragen. Er móest wat gebeuren. De verdroging had een dramatisch effect op bijvoorbeeld wormen in de bodem en de weidevogels die het van voedsel in de bodem moeten hebben.’ 

Samenwerking: natuur op 1

Om het tij te keren, sloeg Natuurmonumenten de handen ineen met allerlei partijen, zoals LTO, de lokale boeren, de provincie, de gemeente en het waterschap. ‘Samen hebben we afgesproken de natuur op 1 te zetten in Waalenburg.’ Om dat te realiseren, was het nodig dat boeren die nog actief waren in het gebied te verplaatsten naar plekken búiten de polder. ‘Geen eenvoudige klus maar na vele gesprekken is dat gelukt.’

En ook nu is er nog een goede samenwerking met de boeren. Zo grazen er schapen in Waalenburg voor en ná het broedseizoen, zodat de vegetatie kort de winter in gaat en klaar is voor het volgende broedseizoen. En Eckard vertelt enthousiast over stalmest: ‘We hebben een samenwerking met een boer die een zogenaamde potstal heeft aangelegd, om zo ‘ruige stalmest’ te verkrijgen. Mest zoals de boeren dat vroeger gebruikten. Dat is erg goed voor het bodemleven en de vegetatie. Niet dat we het overal op het land strooien, maar alleen daar waar nodig en dan gefaseerd.’

Water op peil

Maar met enkel de verplaatsing van boerenbedrijven was de inrichting van Waalenburg nog niet klaar. Het (lage) waterpeil was nog een belangrijk punt van aandacht. Er liep nog steeds een sloot dwars door het gebied. ‘We wilden weer graag terug naar natuurlijke waterpeilen in zomer en winter, en dus hebben we de afwatering van het achterland óm het gebied heen laten leggen in plaats er dwars doorheen,’ aldus boswachter Eckard. 

Deze ingreep in het watersysteem is in 2019 gebeurd. En dat bleek een goede impuls voor ál het leven in Waalenburg. ‘Een hoger waterpeil in het gebied maakt het land drassiger, wat goed is voor de weidevogels. Ook de vegetatie staat er mooi fris en bloemrijk bij.’

Meer over polder Waalenburg en Texel