Kwaliteitstoets Natuurgebied Eendenkooi Schipluiden

De Eendenkooi Schipluiden is een relatief klein gebied van 12,2 hectare met een unieke eendenkooi waar nog steeds volgens het oude ambacht eenden worden gevangen en geringd voor wetenschappelijk onderzoek. Natuurgebied Eendenkooi Schipluiden ligt midden in de graslanden van het open polderlandschap van Midden-Delfland en is gebouwd op een oude kreek: de Keen.

Het natuurgebied Eendenkooi Schipluiden maakt deel uit van de Ecologische Hoofdstructuur (geen Natura 2000) en is een overwinterings- en broedplaats voor eenden. De eendenkooi wordt omringd door graslanden, die een belangrijke functie vervullen als toevluchtsoord voor dieren en samen met de kooi het natuurgebied vormen. Deze weilanden zijn eigendom van Natuurmonumenten en worden verpacht aan boeren.

Cultuurhistorie van de eendenkooi

De oudste documentatie over een Nederlandse eendenkooi stamt uit de 15e eeuw en betreft een eendenkooi in Friesland. In Nederland zijn totaal zo’n 1500 locaties bekend waar ooit een eendenkooi heeft gelegen of nog steeds ligt. Het hoogste aantal kooien bestond in de zestiende tot de achttiende eeuw. Op dit moment zijn er nog 118 geregistreerde eendenkooien in Nederland, waarvan zo’n 60% in handen is van een natuurbeherende organisatie. Natuurmonumenten beheert momenteel 15 eendenkooien. Eendenkooi Schipluiden is één van de twee eendenkooien in Midden-Delfland en de enige in dat gebied waar een kooiker nog eenden vangt.

De eendenkooi van Schipluiden is nog steeds in werking: de kooiker vangt met zijn kooikershondje eenden voor wetenschappelijk onderzoek. De kooiker lokt de wilde eenden met behulp van tamme, in de kooiplas levende eenden, het kooikershondje en wat voer een van de vangpijpen in om ze te kunnen vangen. Om deze in het wild levende eenden te vangen en te ringen, is rust nodig in een eendenkooi. Dit is de belangrijkste reden dat Eendenkooi Schipluiden is gesloten voor publiek. Wel kunnen buiten het vangstseizoen beperkt excursies gegeven worden. Dit vindt zeer zelden plaats, omdat de dichtbijgelegen eendenkooi Het Aalkeetbuiten in Vlaardingen in deze behoefte voorziet. Het Aalkeetbuiten is een ‘publieks’ eendenkooi waar regelmatig excursies (voor volwassenen en OERRR) worden gegeven door vrijwilligers. Ook wordt met deze locatie jaarlijks deelgenomen aan Open Monumentendag. De combinatie van deze twee eendenkooien in Midden-Delfland werkt goed, omdat het publiek eendenkooi Het Aalkeetbuiten kan bezoeken en in Eendenkooi Schipluiden het oude ambacht kan worden uitgeoefend.

Voor meer informatie: https://www.natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/aalkeetbuitenpolder/monument/eendenkooi-het-aalkeetbuiten.

Er bestaan verschillende typen eendenkooien, die variëren van streek tot streek. Eendenkooi Schipluiden dateert uit eind 16e eeuw en is van origine van het Hollands type. Dit type kooi heeft zes gebogen vangpijpen van 35 tot 45 meter lang, dit is in tegenstelling tot een kooi van het Gelders type die rechte vangpijpen heeft van 100 meter. Het Hollands type is talrijk geweest in vroeger tijden, maar komt nu nauwelijks meer voor in zijn originele vorm. Eendenkooi Schipluiden wordt daarnaast getypeerd doordat het is aangelegd op een oude kreek. Er is dus niet gegraven, de kooiplas heeft een natuurlijk karakter. Slechts 15 van de eendenkooien in Nederland zijn op deze manier gebouwd. Rondom de kooi gold en geldt nog steeds het afpalingsrecht, waarin is bepaald dat binnen deze cirkel geen verstoring van de eenden in de kooi mag optreden. Het afpalingsrecht of paalrecht van de Eendenkooi Schipluiden is 1130 m.

Beheer van natuurgebied Eendenkooi Schipluiden

Fauna

De wetenschappelijke bijdrage van de Eendenkooi Schipluiden bestaat vooral uit verspreidingsonderzoek door (wilde) eenden te ringen. Gemiddeld zijn in de periode 2017-2022 in de eendenkooi van Schipluiden ongeveer 50 eenden per jaar geringd. Er waren in de afgelopen periode terugmeldingen onder andere uit Rusland en Duitsland. In Nederland is al jaren een sterk dalende trend van de aantallen overwinterende wilde eenden en broedende wilde eenden. Deze dalende trend is echter minder duidelijk in de Eendenkooi Schipluiden. Ondanks toenemende verstoringen (zoals de A4, sterkere verlichting op de golfbaan, het gebruik van afschrikapparaten voor ganzen en de activiteiten van een demoboerderij naast de eendenkooi) is het aantal gevangen en geringde wilde eenden in de periode 2012-2022 nauwelijks afgenomen. Naast de eenden komt een diversiteit aan algemene broedvogels voor in de eendenkooi en de omringende graslanden, waarvan twee kwetsbare soorten: de spotvogel en de slobeend.

Flora

De eendenkooi bevindt zich op voedselrijke veengrond. De kooiplas wordt omringd door essenhakhout, waarvan sommige essen al 200 jaar oud zijn. Verder staan er fruitbomen van historische rassen (o.a. kweepeer), die de originele staat van de eendenkooi in stand houden. Onderzoek van de flora in de struik- en kruidlaag in de eendenkooi heeft geen bijzondere plantsoorten opgeleverd. De gevonden soorten hebben allen de status ‘algemeen voorkomend’. Dit geldt ook voor de omringende graslanden.

Het beheer van de omringende graslanden is de laatste jaren veranderd. Jarenlang was het beheer gericht op weidevogels, maar het resultaat hiervan was om verschillende redenen teleurstellend. Daarom is er in recente jaren een verandering in de beheerstrategie doorgevoerd, waarbij het accent meer is komen te liggen op het beheertype ‘kruiden- en faunarijk grasland’. Er worden daarvoor twee strategieën gevolgd: op één van de percelen moet maaien en afvoeren zorgen voor verschraling en meer bloemrijkdom, op twee andere percelen wordt ingezet op het maken van een geschikte leefcultuur voor kleine zoogdieren en insecten, als ook voor de steenuil.

 

Resultaten van de kwaliteitstoets

Tijdens de kwaliteitstoets is een ronde gemaakt door de eendenkooi en door de graslanden rondom de eendenkooi. Daarbij is over een aantal uiteenlopende zaken gesproken. In de eendenkooi is geconstateerd dat de essentakziekte een groot aantal bomen heeft aangetast. Het omvallen van de zieke bomen kan daarbij niet alleen gevaar opleveren voor de kooiker en de vrijwilligers, maar ook zorgen voor schade aan de schermen en de vangpijpen van de kooi. Daarom zullen in de toekomst meer resistente typen essen worden aangeplant in de kooi, zodat het historische essenhakhout niet verdwijnt.

In de omliggende graslanden is geconstateerd dat de nieuwe strategieën langzaam effect lijken te hebben, hoewel de verschraling van het grasland nog niet veel nieuwe flora en fauna heeft opgeleverd. De zorgen over de effecten van de demoboerderij (zoals het verwijderen van al het ‘onkruid’ ten behoeve van een ‘perfect’ perceel met raaigras en het gebruik van geluid om ganzen te verjagen) blijven bestaan.

Tevens is uitgebreid gesproken over de toekomst van het historische kooikersambt in Eendenkooi Schipluiden. Het voeren, vangen en ringen van de eenden is zeer arbeidsintensief. Daarnaast vergt het veel tijd en energie om de eendenkooi en de bijbehorende natuur in goede conditie te houden. Weliswaar zijn er veel vrijwilligers actief in de eendenkooi, maar het kan niet van hen verwacht worden dat zij de arbeidsintensieve taken van de kooiker overnemen, zeker omdat het voeren, vangen en ringen van de eenden veel kennis, ervaring en tijd vergt. Wanneer de huidige professionele kooiker over een aantal jaren met pensioen gaat, is het dan nog haalbaar om het kooikersbedrijf op deze plek in stand te houden?

Het laatste onderwerp waarover tijdens de kwaliteitstoets is gesproken, is het documenteren van de historie van Eendenkooi Schipluiden en de werkwijze van de kooiker bij alle activiteiten binnen de eendenkooi. Hoewel reeds diverse historische verenigingen en enthousiaste eendenkooiliefhebbers veel over de eendenkooien in Nederland hebben beschreven, is dit nog niet uitgebreid gebeurd voor deze eendenkooi. Ook de beschrijving van de werkzaamheden van de kooiker in deze eendenkooi zijn belangrijk voor de toekomst, zodat deze kennis bewaard blijft. Voor beide onderwerpen hebben zich inmiddels enthousiaste schrijvers gemeld, zodat ook op papier de eendenkooi in de toekomst kan voortbestaan.