Koekoek
Koe-koek, koe-koek… niet te missen, de koekoek die zijn eigen naam roept. Na het leggen van wat eieren in andermans nest is deze bijzondere trekvogel al gauw weer gevlogen, op naar Afrika. Een echte zomergast. Lees hier alles over deze bijzondere vogel: herkenning, leefwijze, verspreiding en bescherming.
Herkenning
Zijn geluid is onmiskenbaar: koe-koek, koe-koek. Maar als de koekoek (Cuculus Canorus) niet roept, herken je deze vogel aan de spitse vleugels en de lange staart. Het mannetje is grijsblauw en het vrouwtje bruin of grijs.
Kenmerken
- Lengte 32 tot 36 centimeter
- Mannetje is blauwgrijs met dwarse strepen op de buik
- Vrouwtje in 2 varianten: blauwgrijs met dwarse strepen vanaf de borst óf bruin met volledig streepjespatroon
- Iris, snavelbasis en poten zijn opvallend geel
- Spits vleugels, lange staart
- Zit vaak op een hoge paal, in een dode boom of struik, met afhangende vleugels
In vlucht is de koekoek te verwarren met een sperwer. Let dan vooral op de vleugels, die zijn bij de koekoek puntig aan het eind, terwijl je bij een sperwer duidelijk ‘vingers’ ziet.
Leefgebied van de koekoek
De koekoek komt in vrijwel geheel Europa voor, en het broedgebied strekt zich zelfs uit tot aan China en Japan. De overwintering is in tropisch Afrika, onder andere de regenwouden in Congo.
Halfopen landschappen met een variatie aan hoge bomen en open velden zijn geliefd bij de koekoek. In Nederland komt hij op veel plekken voor, zelfs in parken. Van half april tot juni/juli heb je de volwassen vogels, daarna tot in september nog jonge koekoeken.
Eieren in andermans nest
De koekoek is een echte zomergast, die altijd maar heel kort in ons land verblijft. En dat kán ook, want pa en ma koekoek hebben niet de hele rompslomp van nest bouwen en jongen groot brengen – wat veel tijd in beslag neemt. Nee, dit besteden ze allemaal uit.
Elke koekoek vrouw legt haar ei in het nest van een zogenaamde ‘waardvogel’. Dat is een andere vogelsoort die vervolgens de zorg voor het ei en daarna het koekoeksjong op zich neemt. De keuze voor het soort waardvogel is niet lukraak, maar de koekoeksvrouw kiest een bepaalde soort.
Eigen waardvogel
Elke koekoek heeft haar eigen specialisatie en daar wijkt ze niet vanaf. Zo heb je 'heggenmus-koekoeken' en 'karekiet-koekoeken'. Andere ‘pleegouders’ zijn graspieper, witte en gele kwikstaart.
Dus terwijl de koekoeksmannen tot taak hebben om paniek te zaaien onder de zangvogels, met hun sperwerachtige uiterlijk (een roofvogel die zangvogels schrik aanjaagt), maken koekoeksvrouwen handig gebruik van de situatie door stiekem een ei te leggen in wel 25 verschillende nesten. En ze gaat nog een stap verder dan dat: eerst haalt ze een ei van de waardvogel uit het nest en eet het op of gooit het weg.
Het koekoeksjong heeft een soortgelijk gedrag als zijn moeder. Zodra het kersverse kuiken uit het ie is, duwt het zijn nestgezellen een voor een uit het nest óf eet ze zelfs op. Zo regelt het jong voor zichzelf dat de pleegouders zich volledig uit de naad werken voor hun veel grotere pleegkind.
Wat eet de koekoek?
Een insecteneter pur sang. Rupsen staan bovenaan het menulijstje van de koekoek. Het liefst grote harige die geen enkele ander vogel lust vanwege een giftig, zuur sap dat ze afgeven. Maar de koekoek heeft daar geen last van, hij heeft een beschermend laagje op zijn maagwand. En van de haren maakt ie een braakbal om weer uit te spugen. Verder lust hij ook wel andere insecten, zoals oorwormen, libellen, sprinkhanen en kevers.
Bescherming van de koekoek
Boswachter Ronald Messemaker is boswachter in De Wieden en gek op vogels.
“Pracht van een vogel, de koekoek, met zo’n bijzondere leefwijze. Te verwarren met een sperwer - ook een machtig mooie vogel – en vroeger werden ze ook al wel door elkaar gehaald. Toen de mensen nog geen benul hadden van vogeltrek, dachten men dat de koekoek na het broedseizoen veranderde in een sperwer, en in het voorjaar weer terug veranderde. Dat de koekoek in werkelijkheid de winter doorbrengt ten zuiden van de evenaar is pas veel later ontdekt.
Helaas gaan de koekoeken al jaren achteruit in aantal, vermoedelijk door een combinatie van factoren. Het zijn insecteneters en met insecten gaat het helemaal niet goed. En mogelijk ligt een deel van de oorzaak van de achteruitgang ook in de waardvogels die minder voor handen zijn - dit zijn de vogels die de koekoek gebruikt om haar ei in het nest te leggen. Elke koekoek is gespecialiseerd in een eigen waardvogel en wisselt niet van soort, wat meteen ook een kwetsbaarheid is.
In veel terreinen van Natuurmonumenten zijn we bezig om insecten te helpen met maatregelen, we voeren campagne en verder profiteren koekoeken van de beschermde status van moerasgebieden, zoals De Wieden.”
Weetjes over de koekoek
- De koekoek is polygaam. Dit betekent dat ze met meerdere partners paren.
- De kleur en afmeting van het koekoeksei is aangepast aan die van de betreffende waardvogel.
- In totaal zijn er in Europa meer dan 100 verschillende waardvogelsoorten bekend. Maar dat wil niet zeggen dat ze allemaal succesvol zijn, slechts zo'n 45 soorten lukt het om een jonge koekoek groot te brengen.
Kijktip
De meeste kans om een koekoek te zien heb je in de duinen, op de Veluwe, in moerasgebieden en grote heideterreinen. Kansrijke natuurgebieden zijn:
