Herstel van uniek vochtig heidegebied bij Breukberg

Over de Breukberg

Je vindt de Breukberg tussen Brunssum en Schinveld, ten noorden van de Buitenring Parkstad Limburg (N300). Het gebied ligt op een hoogte van 65 tot 70 meter boven N.A.P. en is ongeveer 5 hectare groot. Door de grote hoogteverschillen in het terrein wordt regenwater door de bodem omlaag gevoerd. Onder de grond stuit het water op een kleilaag. Daardoor ontstaat kwel: grondwater dat uit de bodem omhoog komt. In het onderste deel van de helling is daardoor dit bijzondere hellingveen ontstaan.  

Zeldzame soorten

In het veengebied leven veel planten- en diersoorten, waaronder heel wat Europees beschermde soorten. Zo is de Breukberg de enige plek in Nederland waar de veenorchis voorkomt. Andere bijzondere plantensoorten die je hier kunt vinden, zijn groen en rood veenmos, beenbreek, veenpluis en kleine veenbes. Ook gaat de struikheide op de hellingovergang over in dopheide. De zeldzame lavendelheide met zijn zachtroze kelkjes is voor bijen én voor mensen een feest om te zien. 

Daarnaast leven er allerlei diersoorten, zoals de levendbarende hagedis, veenmier, moerassprinkhaan en zwarte heidelibel. Ook grotere dieren zoals vossen en reeën voelen zich hier thuis. 

Sponswerking

Venen spelen een belangrijke rol bij het voorkomen van overstromingen en droogte. Gezonde veengebieden werken als een spons: ze kunnen veel water opnemen en weer afgeven.  Daarnaast slaan gezonde veengebieden grote hoeveelheden CO2 op in de bodem. Als veengebieden verdwijnen, komt de CO2 vrij. En de bufferwerking tegen overstromingen en droogte verdwijnt. Herstel is daarom ook belangrijk in de strijd tegen klimaatverandering. 

Hellingveen onder druk

In 2012 is al geconstateerd dat de zeldzame natuur van het hellingveen in de verdrukking kwam, onder meer door klimaatverandering. Wageningen University & Research (WUR) en onderzoekscentrum B-Ware hebben jarenlang uitgebreid onderzoek gedaan op de Breukberg. Zij zagen dat het hele ecosysteem met waardevolle soorten door verdroging onder druk stond. 

De aanleg van de N300 en de daardoor verlegde en verdiepte Roode Beek hebben de situatie verder en versneld verslechterd. De grondwaterstand onder de Breukberg is namelijk veranderd. Dit komt met name door de aanleg van diepe regenwaterbuffers die de grondwaterlaag ‘aansnijden’. Zo wordt het grondwater niet meer door tegendruk aan de oppervlakte gebracht, maar stroomt het in de diepere bodemlagen sneller weg richting de waterbuffers. Daardoor verdroogt het hellingveen en worden de zeldzame planten bedreigd. 

Werken aan herstel

Bij de aanleg van de weg is daarom voorgesteld om maatregelen te treffen tegen verdroging, waaronder de aanleg van een kwelscherm. Maar die maatregelen zijn nooit uitgevoerd. Natuurmonumenten heeft nu zelf het initiatief genomen om de kwetsbare natuur te herstellen en beschermen. Het Interreg-project ADMIRE biedt de mogelijkheden om het herstel uit te voeren. De uitwerking heeft na zorgvuldig onderzoek en in nauwe samenwerking met onze adviseur Kragten en aannemer FPH Ploegmakers vorm gekregen. 

Wat gaan we doen?

Tussen het hellingveen en de Roode Beek, min of meer parallel aan de beek, leggen we een kwelscherm aan dat grotendeels van natuurlijke materialen wordt gemaakt. Eerder zijn peilbuizen geplaatst om het scherm goed te ontwerpen en het effect ervan te monitoren. Voor de aanleg woelen twee grote freeswielen de grond in een smalle sleuf los. In deze (Engelstalige) video zie je hoe het loswoelen van de grond in zijn werk gaat. 

Tijdens het loswoelen wordt een vloeibaar mengsel van cement-bentoniet toegevoegd (bentoniet is een kleisoort die in de natuur voorkomt). Door het cementpercentage in het mengsel laag te houden, blijft het scherm flexibel genoeg om tijdens de monitoring nog aanpassingen te doen. Daardoor ontstaat in de bodem een scherm dat water over een grote lengte goed tegenhoudt. 

Op een diepte van 6 tot 8 meter sluit het kwelscherm aan op de Brunssummerkleilaag in de bodem. Daardoor kan grondwater er niet doorheen én niet onderdoor. Het water achter het scherm, aan de kant van de Breukberg, wordt opgestuwd en het hellingveen wordt weer natter. Daardoor verbeteren de omstandigheden op de Breukberg en wordt de variëteit van dit natuurgebied met veel verschillende planten en dieren duurzaam hersteld. 

Werkstrook

Het scherm wordt ongeveer 500 meter lang. Dat is een uitdaging, want het komt midden in een bosrijk gebied met wandel- en fietsroutes. Om de plek van de werkzaamheden met de benodigde machines te bereiken, maken we in het bos een werkstrook vrij. Hiervoor moeten we een aantal bomen kappen. De strook wordt niet breder dan nodig. Waar dat kan, zullen we waardevolle bomen niet kappen, maar halen we alleen de onderste takken weg. 

Vóór uitvoer is er uitvoerig onderzoek gedaan naar de soorten die in het gebied voorkomen. We houden hier tijdens de werkzaamheden zo veel mogelijk rekening mee.

Groeien en bloeien

Na de aanleg zal de natuur gewoon weer haar plek innemen. Planten groeien door en over het kwelscherm. Over een paar jaar zie je er daardoor helemaal niks meer van. Maar in het terrein gaan we de verschillen wel degelijk zien! De vernatting van de heide is hersteld en unieke soorten dieren en planten krijgen weer goede kansen om te groeien en bloeien. Het bos aan de ‘natte kant’ van het scherm zal geleidelijk veranderen in een nattere variant met bijbehorende soorten als els en wilg. 

Paden afgesloten

Met het oog op de veiligheid wordt een deel van de wandel- en fietspaden tijdens de werkzaamheden afgesloten. Dat doen we zo kort mogelijk. Het fietspad langs de N300 wordt deels omgeleid, zolang de werkzaamheden duren. We bieden je onze excuses aan voor de hinder die je mogelijk ondervindt. Na afronding van de werkzaamheden kun je weer volop genieten van dit bijzondere natuurgebied.

ADMIRE: samen werken aan herstel

De aanleg van het kwelscherm is onderdeel van het Interreg-project ADMIRE. Hierin werken 10 Nederlandse en Vlaamse partners samen aan het herstel van veengebieden. De planten en dieren zijn er veelal Europees beschermd. Maar door landbouw, verkeer en industrie staan veengebieden wereldwijd onder druk. In het project worden zes projectgebieden aangepakt – zo’n 251 hectare in totaal. De Breukberg is er hier een van. 

Het netwerk van peilbuizen, onderdeel van ADMIRE, meet grondwaterpeil en waterdruk. Daarnaast nemen we monsters van bodem en water. Alle gegevens worden gedigitaliseerd en gedeeld voor verder onderzoek. In andere veengebieden gebeurt hetzelfde. Zo kunnen we deze bijzondere natuur samen steeds beter helpen. 

Lees meer over ADMIRE

Open dag werkzaamheden

Op woensdag 10 december willen we alle geïnteresseerden de gelegenheid geven om het werk van dichtbij te komen bekijken. De uitvoerende aannemer, het betrokken adviesbureau en Natuurmonumenten zullen aanwezig zijn om al je vragen te beantwoorden. Meer informatie over inschrijving en tijden volgt. 

Contact

Wil je meer weten over Natuurpark Roode Beek? Bezoek dan onze gebiedspagina met o.a.  nieuwsberichten en activiteitenagenda.

Heb je nog vragen? Neem dan contact op met de Beheereenheid Zuid-Limburg via [email protected]