Zeegrasherstel in de Waddenzee

Groot Zeegras terug van weggeweest 

Groot zeegras was nagenoeg verdwenen in de Nederlandse Waddenzee, maar krijgt op de Grienderwaard, 2,5 km ten noordoosten van Griend, weer voet aan de grond. Dankzij het onderzoeksproject Sleutelen aan zeegrasherstel, een samenwerking van Natuurmonumenten, Rijksuniversiteit Groningen, Radboud Universiteit en The Fieldwork Company, ontwikkelt zich daar een groot veld droogvallend groot zeegras. Sinds 2018 is het areaal gegroeid van 30 ha (ongeveer 10.000 planten) tot 276 ha (ongeveer 200.000 planten) in 2021. De Grienderwaard is daarmee met afstand het grootste veld groot zeegras in ons land. Groot zeegras komt op slechts vier andere plekken voor: bij Rottumerplaat, Hond en Paap, Eilanderbalg en de Groninger kust, maar de dichtheid blijft daar zeer beperkt.

Functie groot zeegras in de Waddenzee

Droogvallend groot zeegras sterft als eenjarige plant in de nazomer af. De zaden overwinteren in de wadbodem en ontkiemen in het voorjaar. Een zeegrasveld kan talloze functies vervullen: het zuivert water biedt vissen en andere dieren een habitat. De planten leggen CO2 vast, stabiliseren de ondergrond en houden zand en slib vast, waardoor de bodem met de zeespiegel meestijgt. De dichtheid aan zeegrasplanten blijkt voor deze functies bepalend. Alleen een hoge dichtheid (>20 planten per m2) heeft een positief effect op de soortenrijkdom van de bodemfauna. Ook in abiotisch opzicht beïnvloedt zeegras zijn omgeving. Onderzoek op de Grienderwaard wijst uit dat een dicht zeegrasveld de stroming meer dempt en meer invloed heeft op biogeochemische bodemprocessen, waaronder de stikstofcyclus.

Zaaien met de kitspuit

Het zeegrasveld op de Grienderwaard ontstond niet vanzelf. De eerste experimenten dateren uit de jaren vijftig (Den Hartog & Polderman, 1975). Die mislukten, maar leverden veel kennis op (Floor et al., 2018). De nieuwe methode bootst de natuurlijke leefwijze van groot zeegras na. Stengels met zeegraszaad worden geplukt in Duitse zeegrasvelden. Ze worden in bakken bruisend zeewater gelegd, waardoor de zaden loslaten. De zaden overwinteren in een koeltrailer, waar ze een behandeling met kopersulfaat krijgen tegen de waterschimmel Phytophthora gemini (Govers et al., 2016). In het voorjaar spuiten de onderzoekers met een kitspuit de zaden vermengd met slik in de wadbodem. Deze zaaimethode heet de kitspuit-methode.

Zeegraszaaimachine en -kwekerij

Zeegras zaaien met de kitspuit kost 250 manuren per hectare. The Fieldwork Company ontwikkelde een zeegraszaaimachine (foto 6), waarmee één persoon zestien kitspuiten tegelijk bedient. Hij duwt het draaiende kitspuiten-wiel voor zich uit. De zaaimachine werkt tien keer zo snel als een mens. Een tweede uitdaging is het verkrijgen van voldoende donormateriaal. De zeegraszaden komen uit de Duitse Waddenzee. Maximaal 1% wordt geplukt en het donorveld wordt gemonitord (Govers et al., 2022), maar die oogst zou niet duurzaam zijn voor vele hectaren. Daarom is een kwekerij voor zeegraszaad opgezet. Inmiddels lukt het om daar zeegraszaad te produceren. Talloze substraten zijn getest, zoals glaswol en kleikorrels, maar waddenslib komt als beste uit de bus. Nadeel daarvan is dat de aanvoer van waddenslib arbeidsintensief is.

Hittestress

Droogvallend groot zeegras kan slecht tegen droogte en hitte. Tijdens hittegolven in 2018 en 2019 kwamen bij Griend de planten wel op, maar stierven ze door hittestress. Vooral de plots met een hoge dichtheid bezweken. Zeegrasvelden vangen sediment in en komen daardoor centimeters hoger te liggen, waardoor ze meer aan zonnestraling blootstaan. Daarnaast vangen ze organische stof in, waarvan de vergisting tot giftig sulfide in de bodem leidt. Een achterblijvend dun laagje water bij eb blijkt tijdens hittegolven een belangrijke overlevingsfactor. Water voorkomt uitdroging en werkt verkoelend. Hoe natter het wad blijft, hoe geschikter het is voor zeegras. In een nat proefvlak worden de planten twee keer zo groot als in een droog vlak. Het veldexperiment in 2020 liet zien dat een groot veld natter blijft dan kleine velden. Dit komt doordat een groter veld vooral aan de randen zand en slib invangt. Rondom ontstaat een verhoging, waardoor in het midden water blijft staan.

Hoopvolle toekomst voor zeegras

De zeegraspopulatie op de Grienderwaard lijkt zichzelf niet alleen staande te houden, maar breidt zich gestaag uit. Het creëren van nieuwe zeegrasvelden is echter geen sinecure en ondertussen slinken de nog aanwezige natuurlijke populaties. Herstel is belangrijk, maar nog belangrijker is het beschermen van die populaties en het achterhalen van de oorzaken van hun achteruitgang. Dankzij het succes bij Griend gaat Rijkswaterstaat tot 2027 door met de financiering van zeegrasherstel in de Waddenzee. Dat biedt hoop voor het veld bij Griend, voor het vinden van andere herstellocaties, en voor uitbreiding van het herstel naar klein zeegras.

 

Auteurs: Max Gräfnings, Laura Govers, Jannes Heusinkveld, Maarten Zwarts, Dieuwke Hoeijmakers, Henk Wiersema, Gabriela Maldonado, Nadia Hijner, Clazina Kwakernaak, Yasmine Gatt, Thije Zuidewind, Ise Grimm, India Findji, Quirin Smeele, Tjisse van der Heide & Addo van der Eijk