Ons standpunt over stikstof

Wat vindt Natuurmonumenten?

Te veel stikstof is schadelijk voor natuur. Voor veel ecosystemen is de hoeveelheid stikstof al heel lang ver boven de grens voor wat het nog aankan. Daarom moet de uitstoot van stikstof snel omlaag. Wij vinden dat het stikstofprobleem samen met de problemen rondom schoon water, verdroging, klimaat en schone lucht moet worden aangepakt. Zodat je over een paar jaar niet in een nieuw juridisch geschil belandt. Want in de nabije toekomst moeten we niet alleen voldoen aan de stikstofregels, maar ook aan regels en afspraken over natuurbescherming, waterkwaliteit, klimaat en mest. Een integrale aanpak voorkomt dat boeren elke paar jaar met nieuwe eisen worden geconfronteerd: het geeft een langjarig en juridisch houdbaar perspectief.

De hele keten van boer, veevoerleverancier, zuivelconcerns, supermarkten, banken tot consumenten moeten bijdragen aan de transitie naar een duurzamere landbouw. En niet alleen de agrarische sector maar ook andere sectoren die verantwoordelijk zijn voor de stikstofuitstoot, zoals industrie en verkeer en vervoer moeten minder uitstoten.

Waar pleit Natuurmonumenten voor?

Goed beleid om natuurschade door stikstof tegen te gaan is van essentieel belang. We zijn ervan overtuigd dat er in een druk, welvarend en economisch actief land, volop ruimte kan en moet zijn voor gezonde natuur. Natuur is de basis van ons bestaan en een voorwaarde voor ons welzijn en onze welvaart. Waar pleiten wij voor?

Ons pleidooi in het kort:

1. Pak nu door en voer de afspraken van het coalitieakkoord uit
2. Pak stikstof samen aan met de opgaven water, verdroging en klimaatverandering 
3. Laat alle sectoren (landbouw, verkeer, industrie) bijdragen aan het verminderen van stikstof
4. Biedt een duurzaam perspectief voor boeren

Ons pleidooi is uitgebreider te lezen in onderstaande reacties en adviezen. Wij hebben ons pleidooi hier puntsgewijs voor u samengevat. 

Wat doet Natuurmonumenten?

We dragen onvermoeibaar concrete oplossingen aan aan politici, ministeries, provincies en bedrijfsleven. Hieronder een overzicht van onze reacties en adviezen:

• Op 15 augustus 2022 zit Natuurmonumenten samen met andere natuurorganisaties aan tafel bij Johan Remkes om te spreken over de stikstofcrisis. In deze brief leggen de natuurorganisaties uit welke zorgen we hebben en wat er volgens ons moet gebeuren om natuur te redden en uit de crisis te komen. Directeur Natuurbeheer Teo Wams blikt vervolgens terug op het gesprek met Remkes.
• Op 3 augustus 2022 lieten we Johan Remkes weten dat we ingaan op zijn uitnodiging om samen met andere groene partijen te spreken over het stikstofbeleid. We gaven ook vast aan wat onze speerpunten zullen zijn voor dit gesprek
• Op 27 juli 2022 gaf Natuurmonumenten met andere groene organisaties handreikingen aan Minister Staghouwer, vooruitlopend op zijn opdracht om voor Prinsjesdag te komen met een uitgewerkte perspectiefbrief voor boeren. 
• Op 18 juni 2022 legde onze ecoloog Robert Ketelaar in Telegraaf uit waarom stikstof voor natuur én mens een serieus probleem is. 
• Op 15 juli 2022 reageerde Natuurmonumenten samen met haar partners van Duurzaam Evenwicht op de brief van Minister Van der Wal en Staghouwer waarin zijn verschillende versnellingsmaatregen aankondigen. 
• Op 23 juni 2022 vond het debat plaats over de brieven die we hieronder noemen. 
• Op 10 juni 2022 deelde de Minister de brieven ‘Startnotitie Nationaal Programma Landelijk gebied’ van minister Van der Wal (LNV) en ‘Perspectieven voor agrarische ondernemers’ van minister Staghouwer (LNV). We reageerden samen met Natuur & Milieu op de brieven.  
• op 1 april 2022 deelde de Minister de Hoofdlijnenbrief Natuur en Stikstof met de Tweede Kamer. We zijn blij dat er nu duidelijke stikstofreductiedoelen per gebied worden gesteld, dat zien Natuur & Milieu en wij als ingrijpende, maar noodzakelijke route om de Nederlandse natuur te redden.
• Op 10 februari 2022 vindt het Commissiedebat Natuur plaats. Hét debat waarin natuur de hoofdrol speelt. Lees hier de inbreng die we samen met Vogelbescherming Nederland, Greenpeace, LandschappenNL, Natuur&Milieu, het Wereld Natuur Fonds, IUCN NL, IVN, SoortenNL, de Waddenvereniging en Stichting de Noordzee indienden.
• Op 17 november 2021 vragen we met onze partners van het versnellingsakkoord aan om een extra versnelling in de Rijksbegroting 2022 op te nemen, zodat 2022 geen verloren stikstofjaar wordt, maar de start van maatregelen die op korte termijn voor alle partijen positief effect hebben, en tegelijkertijd bijdragen aan een lange termijn aanpak.
• Op 10 september 2021 stuurde Natuurmonumenten samen met andere natuur- en milieuorganisaties een schriftelijke reactie aan minister Schouten op voorgestelde aanpassingen van de Regeling natuurbescherming en de Omgevingsregeling. In de reactie roepen we op om eerst te zorgen voor daadwerkelijk natuurherstel. Verder vragen we om beter uit te leggen hoe de overbelasting van stikstof in de praktijk wordt aangepast. Dit om te voorkomen dat de rechter straks weer een streep door besluiten moet zetten. 
• Op 24 mei 2021 deed Natuurmonumenten samen met Natuur & Milieu, LTO Nederland, VNO-NCW, MKB-Nederland en Bouwend Nederland een voorstel om tot een versnelde stikstofreductie te komen. De aanpak  zorgt bovendien voor versterkte natuur, biedt boeren toekomst schept ruimte voor nieuwe economische ontwikkelingen. 
• Op 15 januari 2021 viel het kabinet. Omdat het kabinet daarmee demissionair werd, dreigde de stikstofwet stil te vallen en pas na de kabinetsformatie verder behandeld te worden. Vertraging komt de natuur niet ten goede, daarom schreven we met Natuur en Milieu en LandschappenNL op 1 februari 2021 een brief aan de Eerste Kamer om de stikstofwet niet controversieel te verklaren.  
• We dienden een zienswijze in bij het ontwerpbesluit stikstofreductie en natuurverbetering (d.d. 22-1). De ingediende zienswijze is mede ondertekend door Milieudefensie, Vogelbescherming Nederland, Greenpeace, Wereld Natuur Fonds, LandschappenNL, SoortenNL en Natuur & Milieu.
• Op 30 november 2020 schreef Natuurmonumenten samen met andere natuur- en milieuorganisaties een brief aan de Tweede Kamer waarin we onze zorgen uitspreken over het wetsvoorstel stikstofreductie en natuurherstel. In de brief dragen we advies aan hoe deze wet aangepast zou moeten worden om natuur écht de kans te geven zich te herstellen. Het wetsvoorstel wordt in december 2020 besproken in de kamer.
• Op 13 oktober '20 diende minister Schouten het wetsvoorstel Stikstofreductie en Natuurverbetering in bij de Tweede Kamer, samen met diverse gerelateerde Kamerbrieven. Alle documentatie is hier te vinden. Hoewel het wetsvoorstel op punten is aangepast, houdt de minister vast aan de helft van de benodigde stikstofreductie. Daarmee kiest het kabinet opnieuw voor een papieren oplossing ten koste van de natuur. Dat constateren natuur- en milieuorganisaties in een reactie. 
• Natuurmonumenten heeft samen met vijf andere natuurorganisaties een zienswijze ingediend tegen het verlenen van een vergunning Wet natuurbescherming voor het project Brouwerseiland. De belangrijkste reden hiervoor is de toename van stikstofuitstoot. Extra stikstof beschadigt de vegetatie van de duingebieden van Schouwen en Goeree, en mogelijk ook die van de eilanden in de Grevelingen, allemaal beschermde Natura 2000-gebieden. Lees ons nieuwsbericht van 17 september '20. 
• Op 8 juli '20 waarschuwt Natuurmonumenten in een nieuwsbericht dat door klimaatverandering meer stikstofreductie nodig is dan tot nu toe werd aangenomen. Het warme en droge weer zorgde de afgelopen twee jaar namelijk voor verhoogde ammoniakconcentraties in de lucht bij natuurgebieden. Met die trend wordt geen rekening gehouden in de stikstofreductieplannen van het kabinet. 
• Op 23 juni '20 presenteerden het PBL en de WUR de tweede evaluatie van het Natuurpact. De conclusies zijn niet verrassend, wel teleurstellend: provincies liggen ver achter op schema om de gestelde natuurdoelen te halen. Volgens de onderzoekers moeten zij meer doen om het Natuurnetwerk op tijd af te ronden en daarnaast inzetten op extra natuurherstel. Voor duurzaam herstel van de biodiversiteit moet de stikstofbelasting bovendien fors omlaag. De aanbevelingen uit het rapport bieden waardevolle lessen voor de ontwikkeling van het Programma Natuur. Lees hier onze reactie. 
• Het eindadvies van het Adviescollege Stikstofproblematiek biedt een realistische uitweg uit de stikstofimpasse en geeft uitzicht op daadwerkelijk natuurherstel. Dat concludeerden Natuurmonumenten en LandschappenNL op 8 juni 2020 in een reactie op het lange termijn advies van de commissie Remkes. We roepen het kabinet op om het advies ter harte te nemen en het wetsvoorstel daarop aan te passen. 
• Op 27 mei 2020 kwam het kabinet met een wetsvoorstel voor de nieuwe stikstofaanpak. Het wetsvoorstel is te vrijblijvend, onduidelijk en ontoereikend, constateert Natuurmonumenten. Het gebrek aan harde en ambitieuze reductieverplichtingen en een helder tijdspad brengt natuurherstel niet dichterbij, noch biedt het een oplossing om uit de stikstofimpasse te komen. Lees hier de uitgebreide zienswijze van gezamenlijke natuur- en milieuorganisaties Greenpeace, LandschappenNL, Milieudefensie, Natuurmonumenten, de Natuur- en Milieufederaties, Natuur & Milieu, SoortenNL, Vogelbescherming Nederland, de Waddenvereniging en het Wereld Natuur Fonds die we eerst op 3 en met aanvulling op 9 juni 2020 indienden via de internetconsultatie.  
• Natuurmonumenten steunt procedure tegen natuurvergunning biomassacentrale Diemen (5 juni 2020). Door de omvorming van de bestaande elektriciteitscentrale van gas naar biomassa zal de stikstofuitstoot op natuurgebieden zoals het Naardermeer waarschijnlijk toenemen.
• Op 6 mei '20 nam Marc van den Tweel namens Natuurmonumenten deel aan het bestuurlijk gesprek over natuurherstel met het Adviescollege Stikstofproblematiek. Ter voorbereiding op het gesprek werd deelnemers gevraagd om schriftelijk te reflecteren op een heel aantal vragen van de commissie Remkes. Lees hier onze uitgebreide beantwoording op deze vragen.  
• Op 24 april 2020 presenteerde het kabinet maatregelen om stikstof terug te dringen en de natuur te herstellen. In de komende 10 jaar investeert het kabinet een substantieel bedrag en laat hiermee zien het belang van natuurherstel serieus te nemen: een trendbreuk die hard nodig is. Tegelijkertijd zijn natuur- en milieuorganisaties teleurgesteld over de aanpak van de stikstofuitstoot. De voorgestelde stikstofreductie is te laag. Daardoor blijft de natuur ook in de toekomst fors onder druk staan. In de helft van de natuurgebieden blijft de stikstofuitstoot tot 2030 te hoog. Lees hier de volledige reactie van o.a. Natuurmonumenten.
• Reactie van Natuurmonumenten, Greenpeace, LandschappenNL, Natuur & Milieu en het Wereld Natuur Fonds op de plannen voor natuurherstel die minister Schouten op 19 februari bekendmaakte.
• Met name op droge zandgronden zoals de op Veluwe, verzuurt de bodem door de overmaat aan ammoniak. Hierdoor verdwijnen belangrijke mineralen uit de bodem. Het calciumgebrek leidt onder meer tot grote problemen bij koolmezen (dunne eierschalen en kuikens met gebroken pootjes) en eikensterfte. Lees hier het interview met ecoloog Robert Ketelaar. 
• Brief van 18 februari 2020 aan de Adviescommissie Remkes naar aanleiding van het gesprek over natuurherstel dat op 13 februari plaatsvond tussen natuur- en milieuorganisaties, ecologen en natuurexperts en de adviescommissie.
• Op 5 februari reageerden onze voorzitter Jeroen Dijsselbloem en directeur Marc van den Tweel in Trouw op de vraag: wat is volgens Natuurmonumenten nodig om uit de stikstofcrisis te komen, en wat doen wij zelf daar zelf voor? Lees de opinie 'De natuur is niet gebaat bij meer spierballentaal.' 
• Op woensdag 29 januari ging onze directeur Marc van den Tweel in gesprek met Minister President Rutte, Minister Schouten en vertegenwoordigers van natuur- en boerenorganisaties over het stikstofprobleem. 
• Heide is bijzonder gevoelig voor stikstof en de gevolgen daarvan zijn dramatisch voor het natuurgebied Kampina in Noord-Brabant. Lees hier de online versie van het interview met Toine Cooijmans uit de Puur Natuur van december 2019. Ook het Reformatorisch Dagblad ging met Toine de Kampina op en schreef daar deze reportage over. 
• Op maandagochtend 16 december hadden boerenvertegenwoordigers van het Landbouw Collectief een goed gesprek met premier Rutte en minister Schouten, tijdens een ontbijt op het Catshuis. Natuurmonumenten is blij dat partijen dichter bij elkaar lijken te komen, lees onze reactie. 
• Op woensdag 11 december '19 kregen natuur- en milieuorganisaties de gelegenheid om hun zorgen en aanbevelingen te delen met premier Rutte en minister Schouten, tijdens een diner op het Catshuis. Lees het persbericht waarin de organisaties een oproep doen aan het kabinet om de stikstofcrisis aan te grijpen als een kans, het Plan van Aanpak Stikstof dat onze directeur Marc van den Tweel namens de gezamenlijke natuur- en milieuorganisaties overhandigde en het gezamenlijke persbericht na afloop van het Catshuisgesprek. 
• Reactie van Natuurmonumenten op het voorstel van het ministerie van LNV en de provincies voor de invulling van de regels voor extern salderen, van 5 december 2019. 
• Ook de bijzondere natuur van de Nieuwkoopse Plassen gaat gebukt onder de overmaat aan stikstof. Lees hier het interview met gebiedsmanager Dirk Kunst.
• Op woensdag 4 december bespreekt de Tweede Kamer de Spoedwet aanpak stikstof. De gezamenlijke natuur- en milieuorganisaties delen hun zorgen met de politiek middels een position paper.  
• Samen met andere natuurorganisaties in Noord-Holland presenteerden we op 25 november een Actieplan Stikstof aan de provincie Noord-Holland. Lees hier het persbericht van 23 november 2019.  
• Natuurmonumenten sluit zich aan bij de opinie van stikstofhoogleraar Jan Willem Erisman over het voorstel van het Landbouw Collectief, dat op 20 november werd aangeboden aan Minister Schouten.  
• Vijf Utrechtse natuurorganisaties, waaronder Natuurmonumenten, hebben een Actieplan Stikstof aangeboden aan Provinciale Staten van Utrecht. Lees hier het persbericht van 20 november 2019.
• Brief aan het kabinet namens 6 natuurbeschermingsorganisaties, waaronder Natuurmonumenten, over de stikstofvoorstellen voor de korte termijn van 13 november 2019. 
• Reactie op kabinetsbrief met een pakket stikstofmaatregelen voor de korte termijn om woningbouw en vitale infrastructuur vlot te trekken, van 13 november 2019. 
• Opinie van 17 oktober  door stikstofhoogleraar Jan Willem Erisman, voorzitter BoerenNatuur Alex Datema en gebiedsmanager Natuurmonumenten Chris Braat. Zij pleiten voor de aanpak op Schiermonnikoog als oplossingsmodel voor het stikstofproleem. De zeven melkveehouders op het waddeneiland maken de omslag naar natuurvriendelijke landbouw door samen te werken. 
• Reactie op de stikstofplannen van het kabinet van 4 oktober 2019. 
• Samen met dertien andere natuurorganisaties roept Natuurmonumenten op 4 oktober 2019 in een open brief op om samen te werken aan een oplossing van de stikstofcrisis. Lees hier 'Benut stikstofcrisis als kans voor natuur en álle Nederlanders'. 
• Brief met aanbevelingen aan minister Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit namens 8 natuur- en milieuorganisaties, van 1 oktober 2019. 
• Reactie op het Advies van de Commissie Remkes voor de korte termijn aanpak van de Nederlandse stikstofproblematiek, van 25 september 2019. 
• Advies aan de Commissie Remkes met concrete aanbevelingen voor aanpak stikstofproblematiek van 13 september 2019. 
• Opinie Teo Wams van 20 juni 2019 naar aanleiding van de uitspraak van de Raad van State (eerder verschenen in Nieuwe Oogst). 
• Brief aan de Tweede Kamer van 17 juni 2019. 
• Reactie op de uitspraak van de Raad van State van 29 mei 2019. 
• Op 29 mei 2019 oordeelde de Raad van State dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) niet voldoet aan de Europese natuurwetgeving. De hoogste rechter haalde daarmee een streep door het stikstofbeleid. Het PAS mag niet meer als basis gelden om toestemming te geven voor activiteiten die leiden tot een stikstoftoename in Natura 2000-gebieden. Het gaat bijvoorbeeld om vergunningen voor woningbouw, uitbreiding van stallen of aanleggen van wegen. De overheid moet met nieuw stikstofbeleid komen die natuur in Nederland beter beschermt om ruimte te creëren voor economische ontwikkeling. Met andere woorden: de uitstoot van stikstof in ons land moet drastisch omlaag. 
• Begin 2019 luidde Natuurmonumenten samen met andere natuurorganisaties de noodklok over tegenvallend natuurherstel. 
• Opinie van 3 december 2018 naar aanleiding van de brief van ministerie van Landbouw, Natuur en Visserij waarin de minister aangeeft de vergunningverlening aan bedrijven weer op te pakken, ondanks negatief oordeel van het Europees Hof.
• Het Europees Hof oordeelde dat het Nederlandse stikstofbeleid moet worden aangepast om de natuur beter te beschermen. Lees hier onze reactie en ons persbericht van 7 november 2018. 
• Ondanks afspraken daarover in het Programma Aanpak Stikstof, daalde de uitstoot van stikstof in Nederland niet. Daarom spanden de Coöperatie Mobilisation for the Environment, Vereniging Leefmilieu en Stichting Werkgroep Behoud de Peel procedures aan bij de Raad van State, het hoogste rechtsorgaan in Nederland. Lees hier ons advies aan het Europees Hof van 26 juli 2018, namens gezamenlijke natuurorganisaties. 
• Opinie van 8 maart 2018 naar aanleiding van de monitoringsrapportage van het RIVM.
• Opinie van 27 september 2017 naar aanleiding van de stikstofrapportage van het RIVM.
• Brief naar de Tweede Kamer 16 februari 2017 (PDF).
• Brief naar de Tweede Kamer (PDF) van 3 september 2015.

Wat doet Natuurmonumenten nog meer?

We werken samen met boeren aan de overgang naar natuurvriendelijke landbouw. Lees hier verhalen hoe wij met boeren samenwerken. Daarnaast is Natuurmonumenten initiatiefnemer van het droomfondsproject Rotterdam de boer op!. Daar werken we samen met 19 andere partijen aan meer biodiversiteit op het platteland, regionaal geproduceerd eten en een gezonde bedrijfsvoering voor boeren. Ook werken we samen met zuivelconcern FrieslandCampina via het keurmerk PlanetProof en is Wij.land een belangrijke samenwerkingspartner voor ons. Met hen werken we samen aan concepten die bijdragen aan 4 waarden: inspiratie, financiële waarde, natuurlijke waarde en sociale waarde; bijvoorbeeld in de Vechtplassen. We werken in onze gebieden steeds meer samen met pachters die natuurvriendelijk werken, zoals op landgoed Velhorst (Gelderland), Eemland (Utrecht) en De Wieden (Overijssel).

Als partner van het Deltaplan Biodiversiteitsherstel werken we aan de uitvoering van een ambitieus plan voor natuurherstel; we zijn daarmee begonnen in Midden-Delfland (Zuid-Holland).

Meer over onze samenwerkingspartners landbouw

Lees hier meer over onze samenwerkingspartners om natuurinclusieve landbouw dichterbij te brengen.

Nieuws over stikstof