In Nederland is veel te veel stikstof. Dat zorgt voor grote problemen in de natuur. Planten- en diersoorten verdwijnen uit Nederland door de overmaat aan stikstof. Alleen door de stikstofuitstoot flink omlaag te brengen, kunnen we de natuur in Nederland in stand houden. De overheid, de sectoren verkeer, industrie en landbouw en de natuurbeheerders moeten zich samen inspannen om de uitstoot van stikstof terug te dringen en de gevolgen van de overmaat aan stikstof in de natuur te bestrijden.
Stikstof is van zichzelf niet schadelijk voor mensen en de natuur. De lucht die we inademen bestaat voor het grootste deel uit stikstof. Samen met zuurstof of waterstof wordt stikstof omgezet in stikstofoxiden (NOx) of ammoniak (NH3). De problemen rondom stikstof gaan over deze stikstofoxiden en ammoniak. Stikstofoxiden komen vooral in de lucht terecht door verbranding van fossiele brandstoffen, zoals de uitlaatgassen van het verkeer en de uitstoot van de industrie. Ammoniak komt voornamelijk vrij in de landbouw door verdamping uit mest. De uitstoot van stikstof in Nederland behoort tot de hoogste van de wereld. De stikstofoxiden en ammoniak in de lucht komen uiteindelijk in de bodem terecht. En dat heeft negatieve gevolgen voor de verscheidenheid aan planten en dieren in Nederland.
Planten hebben stikstof nodig. Het is een voedingsstof. Maar te veel stikstof is slecht voor de natuur. Planten die van stikstof houden, zoals grassen, brandnetels en bramen, groeien extra hard. Zo verdringen ze kwetsbare planten. Insecten, vogels en andere dieren die afhankelijk zijn van deze planten verdwijnen daardoor ook. Open gebieden zoals stuifzand en heide groeien sneller dicht tot bos. Soorten sterven uit en het landschap wordt eentonig.
Door de ammoniak uit mest die op de bodem neerslaat, verzuurt de grond. Belangrijke mineralen als calcium, kalium en magnesium lossen op en spoelen weg. De balans aan voedingsstoffen in de bodem raakt dus ernstig verstoord. Planten kunnen niet de juiste voedingsstoffen opnemen. De effecten zijn bijvoorbeeld goed zichtbaar op de Veluwe. Hier is een groot gebrek aan kalk in de bodem. Eiken sterven af. Voor vogels, insecten en slakken is die kalk onmisbaar. Je ziet nu dat de eierschalen van koolmezen te dun zijn en dat mezenkuikens hun pootjes al in het nest breken door gebrek aan kalk voor hun botten.
De natuur in Nederland staat al lange tijd ernstig onder druk. Van de oorspronkelijke biodiversiteit is in ons land nog maar 15% over. Dat is veel lager dan in Europa (40%) of de wereld (70%). Ook staat meer dan een derde van de soorten in Nederland op de Rode Lijst, wat betekent dat ze met uitsterven bedreigd worden.
Te veel stikstof is niet alleen slecht voor de natuur. Door het verdwijnen van soorten komt ook onze voedselproductie in gevaar. We hebben insecten zoals bijen en vlinders hard nodig voor de bestuiving van landbouwgewassen. Bovendien zorgen ammoniak en stikstofoxiden voor luchtvervuiling. Hierdoor tast het ook onze gezondheid aan.
Bekijk de uitleg van stikstofhoogleraar Jan Willem Erisman van de universiteit Nederland:
Om de verscheidenheid aan planten en dieren te behouden, moet de uitstoot van stikstof door verkeer, industrie en landbouw blijvend omlaag. Natuurmonumenten vindt dat alle sectoren die stikstof uitstoten moeten bijdragen aan de daling. Het Rijk en de provincies moeten nieuw beleid maken om het stikstofprobleem op te lossen. Daarnaast blijft het noodzakelijk om schade die de overdaad aan stikstof in de natuur aanricht zo goed mogelijk te herstellen en natuurgebieden weerbaarder te maken.
Natuurmonumenten is hiervoor in veel gebieden aan het werk. Lees hier hoe wij de gevolgen van teveel stikstof aanpakken in onze natuurgebieden
Om het stikstofprobleem te verminderen, startte de overheid in 2015 het Programma Aanpak Stikstof (PAS). De aanpak bestond uit twee typen maatregelen. Enerzijds uit maatregelen die de uitstoot van stikstof aan de bron, dus door landbouw, verkeer en industrie, moesten verminderen. Anderzijds uit maatregelen om de schade die stikstof in de natuur veroorzaakt zo goed mogelijk te herstellen. Van de 160 zogeheten Natura 2000-gebieden hebben er namelijk 118 last van een overmaat aan stikstof. Natuurbeheerders zoals Natuurmonumenten krijgen subsidie om herstelwerkzaamheden uit te voeren.
Op basis van het PAS werd vooruitlopend op toekomstige positieve gevolgen van maatregelen voor beschermde natuurgebieden, alvast toestemming gegeven voor activiteiten die mogelijk schadelijk zijn voor die gebieden. Maar de maatregelen om de stikstofuitstoot terug te dringen bleven teveel uit. Op 29 mei 2019 oordeelde de Raad van State, de hoogste rechter, dat deze stikstofaanpak niet voldoet aan de Europese natuurwetgeving. Er mogen 'op de pof van de natuur' geen vergunningen meer afgegeven worden voor projecten die tot meer stikstof leiden, zoals bijvoorbeeld woningbouw, uitbreiding van stallen of de aanleg van wegen. De overheid moet nieuw beleid maken zodat de stikstofuitstoot fors omlaag gaat en de natuur in Nederland beter beschermd wordt.
We zetten ons op meerdere fronten in om de gevolgen van de stikstofuitstoot aan te pakken:
Natuurmonumenten voert herstelmaatregelen uit om de schade van stikstof in natuurgebieden te herstellen. Maar zolang de stikstofuitstoot niet omlaag gaat, is het dweilen met de kraan open. Daarom pleiten we nadrukkelijk, zowel voor als achter de schermen, voor het verminderen van de uitstoot aan de bron. Beleid om overlast van stikstof tegen te gaan is van essentieel belang. De afgelopen jaren leverden wij meermaals scherpe kritiek op het stikstofbeleid in nieuwsberichten en in brieven aan de Tweede Kamer, omdat wij zagen dat de uitstoot niet voldoende werd teruggebracht.
Voorbeelden van ons pleidooi vanaf de invoering van het stikstofbeleid in 2015 tot het oordeel van de Raad van State in mei 2019:
Op 29 mei 2019 oordeelde de Raad van State dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) niet voldoet aan de Europese natuurwetgeving. De hoogste rechter haalde daarmee een streep door het stikstofbeleid. Het PAS mag niet meer als basis gelden om toestemming te geven voor activiteiten die leiden tot een stikstoftoename in Natura 2000-gebieden. Het gaat bijvoorbeeld om vergunningen voor woningbouw, uitbreiding van stallen of aanleggen van wegen. De overheid moet met nieuw stikstofbeleid komen die natuur in Nederland beter beschermt om ruimte te creëren voor economische ontwikkeling. Met andere woorden: de uitstoot van stikstof in ons land moet drastisch omlaag. Natuurmonumenten is ervan overtuigd dat er in een druk, welvarend en economisch actief land, volop ruimte kan en moet zijn voor gezonde natuur. Hiervoor geven we concrete oplossingen aan politici, ministeries, provincies en bedrijfsleven.
Enkele voorbeelden van reacties en adviezen na de uitspraak van de Raad van State: