Natuur Velhorst bloeit op dankzij boswachters en natuurboeren

Boswachter Jantine Wesselink van Natuurmonumenten werkt in de beheereenheid Achterhoek waar landgoed Velhorst onder valt. Zij vertelt hoe het zo gekomen is dat er mét de natuur wordt geboerd op het landgoed:

“Toen op zeker moment twee pachtboeren op het landgoed er toevallig tegelijkertijd mee ophielden en er zo twee boerenbedrijven vrijkwamen, bood dit dé kans voor Natuurmonumenten om het roer om te gooien. Na lang intern beraad kwam het plan om er één bedrijf van te maken. En dan eentje die gericht is op de toekomst: natuurinclusief. Goed voor natuur én boer.”

Vervolgens kregen potentiële pachters de kans een bedrijfsplan in te dienen bij Natuurmonumenten. Arjen en Winny van Buuren kwamen met het beste plan en werden de nieuwe pachters. In 2018 startten zij met hun natuurinclusieve landbouwbedrijf op 85 hectare pachtgrond van Natuurmonumenten. Een gemengd bedrijf, met vee en akkerbouw. Hun brandrode koeien staan ten dienste van de akkerbouw.

Winst voor vogels en insecten

Boswachter Jantine is enthousiast over de natuurwinst die er nu al is. “We kunnen het nu al positief noemen. Na zeven jaar natuurboeren op Velhorst zien we goede resultaten. Zo zijn de boerenlandvogels toegenomen. Eerst waren de akkers vrijwel stil. Met 1 zingende geelgors was je al blij, nu horen we al gauw 8 zingende geelgorzen. Verder broeden er onder andere graspieper, gele kwikstaart, kwartel en grauwe klauwier. En in de winter zit het hier vol met vinkachtigen.”

Verder vliegen er tal van insecten van de Rode Lijst. Bij een inventarisatie van EIS Kenniscentrum Insecten in 2019 zijn in vijf dagen tijd maar liefst 48 bijensoorten gevonden, waaronder vier zeldzame: bremzandbij, geelstaartklaverzandbij, tweekleurige koekoekshommel en roodsprietwespbij. Dit onderzoek wordt momenteel herhaald.

En vanwege de akkerkruiden tussen de granen en de bloemrijke akkerranden doen ook vlinders het goed op de akkers. Sinds 2017 zijn er 24 verschillende soorten geteld, waaronder de zeldzame kleine parelmoervlinder, grote vos, kleine vos, bruin blauwtje en diverse graslandsoorten als koevinkje en bruin zandoogje.

Boeren mét de natuur

Boswachter Jantine over het begin: “De opstartfase was niet eenvoudig. De nieuwe pachters hadden geen vee of machines in bezit. Maar het lukte hen vrij snel het bedrijf in de benen te krijgen en met een heldere visie: alles begint met een gezonde bodem.” 

De hele bedrijfsvoering is hierop gericht en dat betekent: geen gebruik van bestrijdingsmiddelen en kunstmest, niet ploegen als het niet nodig is, en als er wel geploegd moet worden, dan slechts 10 centimeter diep om het bodemleven niet te verstoren. Na het zaaien gaan ze het land niet meer op, totdat er geoogst moet worden. En na de oogst zaaien ze direct een groenbemester of wintergraan, zodat er permanent iets op het land staat. Daarmee zorgen ze dat er jaarrond wat te halen valt voor vogels en insecten. 

Zij werken met zogenaamde strokenteelt, lange smalle stroken met steeds een ander gewas. Diverse granen (zomer- en wintersoorten), koolzaad, zonnebloemen, aardappelen, veldbonen en ook stroken met een mengteelt van tarwe en veldbonen. Een ideale combinatie, want die veldbonen of peulvruchten binden stikstof in de bodem en zorgen zo voor eiwitrijke tarwe. Er wordt dunner gezaaid om akkerkruiden de ruimte te geven. Verder zijn er natuurlijke scheidingen in de vorm van houtwallen en zes meter brede akkerranden met een mengsel van bloemen, kruiden en granen. 

Winst voor de boer

De natuurboeren Winny en Arjen hebben hart voor natuur en willen hun steentje bijdragen aan een betere wereld. Maar zij hebben natuurlijk ook een boterham te verdienen. Daarbij richten ze zich op een korte keten, de lokale markt, waarbij ze ‘business-to-business’ werken. Zo ligt Zutphen vlakbij, een stad met relatief veel bio-winkels, wat een gelukje is. 

Boswachter Jantine: “Winny weet heel goed de producten te ‘vermarkten’ aan de lokale markt. Zij leveren letterlijk de zakken met meel af in een zakje bij de bakker. En bakkers lopen weg met hun product. Door de combinatie van granen met peulvruchten op één perceel, is het meel bijzonder eiwitrijk. En daar bakken bakkers het beste brood van.”

Arjen en Winny zijn wat dat betreft een gouden combinatie en misschien wel het geheim achter hun succes. Beiden types die tegen de stroom in durven zwemmen – niet altijd eenvoudig in boerenland. “Wat ook hun geluk is, is dat de landschappelijke randvoorwaarden om een natuurinclusief landbouwbedrijf te voeren hier op ons landgoed in orde zijn. De kleinschalige gevarieerdheid van het landgoed is bewaard gebleven door de eeuwenoude historie,” aldus boswachter Jantine. De grote ruilverkaveling is aan Velhorst voorbij gegaan.

Toekomstplannen : bloemrijke hooilanden

Vorig jaar zijn we samen een nieuw project gestart om de hooilanden langs de Berkel weer bloemrijker maken. We hebben er grond afgegraven en maaisel met zaden uit soortgelijke plekken opgebracht. “Onze ecologen van Natuurmonumenten zijn er nu al enthousiast over. Kleurrijke planten als blauwe veldsalie, gele boterbloem en witte margriet komen zo weer terug. Goed voor insecten en vogels,” aldus boswachter Jantine.

“De samenwerking tussen ons als verpachter en hen als pachters is zeer prettig. Laten we hopen dat een goed voorbeeld goed doet volgen. Het zou mooi zijn als Velhorst tot inspiratie kan dienen voor andere plekken in het land. Dat we laten zien hoe natuur en landbouw wél goed samen kunnen gaan.”

Geschiedenis van het landgoed

Landgoed Velhorst bij Lochem in de Achterhoek kent een lange geschiedenis. Al in 1105 werd deze plek bewoond. In de loop der eeuwen ontstond op het landgoed de combinatie van adellijk huis en boerderijen. De laatste bewoner was jonkheer Martens van Sevenhoven. Toen hij in 1972 overleed, erfde Natuurmonumenten het landgoed van ruim 300 hectare met Huis Velhorst, vijf pachtboerderijen, dik 150 hectare bos en verder akkers, houtwallen, heideveldjes en hooilanden.