Otters ruim tien jaar succesvol in Nieuwkoopse Plassen
Goed nieuws! De otter voelt zich helemaal thuis in de Nieuwkoopse Plassen. Dit bijzondere zoogdier leeft het liefst op plekken met schoon water en genoeg ruimte. Boswachter Juriaan van Leeuwen vertelt hoe Nieuwkoop een echte otterkraamkamer werd in heel West-Nederland.
Eerste otters in het Groene Hart
De otter is niet meer weg te denken uit de Nieuwkoopse Plassen. Toch was hij een tijdje verdwenen uit heel Nederland. In 1988 stierf dit mooie dier officieel uit. Dit kwam door vervuilde rivieren, jacht, versnipperde natuur en steeds drukkere wegen. Maar in 2002 is de otter opnieuw uitgezet, in Nationaal Park Weerribben-Wieden in Overijssel. Het was een kwestie van tijd dat ie zou opduiken in Nieuwkoop.
Boswachter Juriaan van Leeuwen van Natuurmonumenten werkt al vijftien jaar in de Nieuwkoopse Plassen en komt zelf ook uit het Groene Hart. Hij herinnert zich de terugkeer goed. “In het begin zagen we alleen een dikke staart op beeld. Maar later waren er duidelijke beelden van twee otters. We wisten het zeker. Het waren de eerste otters die terug waren in het Groene Hart.”
Nieuwe wegen voor de otters
De otters in de Nieuwkoopse Plassen laten zien wat er mogelijk is als natuurgebieden aan elkaar gekoppeld worden. De eerste aankoop deed Natuurmonumenten in de jaren 40. Daarna is het gebied steeds verder uitgebreid. De noodzaak om dat te blijven doen is nog altijd aanwezig. Dankzij grondaankopen kunnen we gebieden verbinden, herstellen en geschikt maken. Otters vinden nieuwe schone sloten om hun maaltje bij elkaar te jagen. Natuurgebieden verbinden werkt.
Kraamkamer van het westen
Sindsdien worden in Nieuwkoop elk jaar drie tot zes jonge otters geboren. Hoeveel otters er precies leven, is lastig te zeggen. Ze zijn erg schuw en leven vooral ’s nachts. Toch is zeker dat het gebied groot genoeg is voor meerdere otters. “Zelf heb ik er in al die jaren nog nooit eentje levend gezien, behalve op de webcambeelden. Maar waarschijnlijk leven hier minstens twee vrouwtjes en een onbekend aantal mannetjes,” weet boswachter Juriaan.
Jonge dieren trekken vaak weg naar andere gebieden. Daarbij leggen ze per nacht gemakkelijk 20 kilometer af. Zo komen ze in de wijde omgeving terecht. Juriaan lacht: “Ons gebied is dus een soort kraamkamer geworden voor heel West-Nederland.”
Restant van vroeger
Otters houden van schoon water met veel vis om op te jagen. Ook andere dieren die in en bij het water leven staan op het menu, zoals rivierkreeften, krabben, watervogels, ratten en insecten. Wat maakt de Nieuwkoopse Plassen zo geschikt als kraamkamer voor otters?
Boswachter Juriaan vertelt dat dit oude veengebied een overblijfsel is van vroeger. De hele omgeving zag er zo uit, maar alles is ontwaterd en afgegraven voor turf. Behalve dus de Nieuwkoopse Plassen, want die turf was te slecht. Er zat veel klei tussen.
Een gelukje, want daarmee is het natuurgebied met open water, rietvelden en hooilanden bewaard gebleven. Alles bij elkaar zo’n 1500 hectare groot – dat zijn meer dan 2000 voetbalvelden. “En dat is mooi,” zegt Juriaan, “want daardoor hebben we hier nog natuurlijk moeraslandschap, met een goede waterkwaliteit en een stabiel waterpeil.”
Volle badkuip
Om de waterkwaliteit te bewaken én het water op peil te houden, is slim beheer nodig. De Nieuwkoopse Plassen liggen namelijk als een soort “badkuip in het landschap”, zoals Juriaan het omschrijft. Het gebied ligt hoger dan de omgeving. En water stroomt altijd naar het laagste punt. Dus om te zorgen dat niet al het water uit de ‘badkuip’ loopt, zijn er dijken om het water vast te houden.
Warme, droge dagen vormen een uitdaging, want dan verdampt er veel water. Op die dagen moet er water bij. Dit komt uit de Oude Rijn. Maar dat water bevat meer voedingsstoffen dan het schonere water in het gebied zelf. “Daarom hebben we samen met het waterschap een systeem ontwikkeld waarmee we die fosfaten deels uit het water halen,” vertelt Juriaan.
Maaien voor de natuur
Naast het waterbeheer is er ook werk aan de winkel bij de rietvelden. Wie nu door de plassen vaart, ziet overal hoopjes maaisel liggen. De boswachter legt uit: “Samen met de rietsnijders maaien we het hele jaar door, behalve in het broedseizoen. Dat kost ons héél veel geld, want alles moet per boot. Maar het is belangrijk. Doen we niks, dan groeit het helemaal dicht tot moerasbos. Dan verliezen we het open landschap waar zeldzame rietvogels, orchideeën en vleesetende planten leven, soorten waarvoor we met elkaar aan de lat staan om ze te beschermen.”
In het deel van het gebied met het schoonste water, groeien op de oevers ook de meest bijzondere planten. Op die plek zijn meer meters oever aangelegd, zigzaggend langs het water als een rits. Boswachter Juriaan enthousiast: “Juist op die overgangen van water en land groeien bijzondere planten, zoals het blaasjeskruid en orchideeën, en met succes!”
Vroeger en nu
Het maaien gebeurde hier vroeger ook al. Toen sneden rietsnijders het riet om er manden of daken van te maken. Tegenwoordig doet een deel van diezelfde rietsnijders dit werk nog steeds – maar nu als aannemer voor Natuurmonumenten.
Met het riet mee worden ook andere planten gemaaid. Afval, zou je kunnen zeggen. Een verschil met vroeger is dat dit afval niet meer wordt verbrand. “Dat is beter voor de lucht, bodem, amfibieën en kleine zoogdieren,” zegt Juriaan. Het maaisel wordt op hopen gelegd en later opgehaald met een boot van Natuurmonumenten. “Bij onze werkschuur ligt nu een enorme berg – zeker vier meter hoog! We zoeken altijd naar slimme manieren om dat plantaardige materiaal opnieuw te gebruiken. Alle ideeën zijn welkom.”
Hoop voor de toekomst
De inspanningen werpen hun vruchten af. De otter voelt zich thuis en zeldzame soorten floreren. Toch zijn er zorgen. Verdroging, stikstof en versnippering blijven bedreigingen voor alle natuur in ons land.
"We doen hier alles wat binnen onze macht ligt. Het kostbare maaien en afvoeren om soorten te behouden, het waterbeheer om alles op peil te houden. Vele inspanningen die nodig zijn om te kunnen planten en dieren te beschermen. En om te blijven recreëren. Het zou enorm helpen als natuurgebieden nog beter met elkaar verbonden worden," zegt Juriaan. "En als we in onze leefomgeving meer ruimte maken voor natuur."
En zijn persoonlijke wens voor de toekomst? "Dat ik de komende tien jaar eindelijk eens een levende otter zie. Dat zou toch fantastisch zijn!"
Kom naar de Nieuwkoopse Plassen
Ontdek dit mooie natuurgebied eens per boot. En wie weet… spot jij wel iets wat boswachter Juriaan in 15 jaar nog niet is gelukt: een levende otter.
Geef natuur de ruimte om te leven. Voor 7,50 red je al 1 vierkante meter natuur.
