10x paddenstoelen in het bos herkennen

Geweizwam

Zet dood hout om in energierijke humus. Een onmisbare schakel in de kringloop van een gezond, gevarieerd bos. Wil je het geweizwammetje zien? Ga dan op zoek naar dode takken en boomstronken. Want daar groeit deze kleine paddenstoel met zijn geweivormige uitsteeksels, ook wel 'Broek van Napoleon' genoemd. En inderdaad, met een beetje fantasie zie je er de laarzen en witte broek van de veldheer in terug.

Wanneer zijn er paddenstoelen?

Zeg je herfst, zeg je paddenstoelen. Ook in de andere seizoenen zijn ze te zien, maar de omstandigheden zijn in de herfst vaak ideaal voor paddenstoelen. Lekker vochtig en warm, een goed moment om je voort te planten. De anders onzichtbare schimmeldraden vormen vruchtlichamen, de paddenstoelen, en verspreiden zich via sporen.

Wat zijn paddenstoelen eigenlijk?

Paddenstoelen zijn de vruchten van schimmels. Ze groeien aan minuscule schimmeldraden die in de grond, tussen dode bladeren of in dood hout zitten. Van al dat dode plantenmateriaal maken schimmels samen met bacteriën humus. En daarin zit weer voedsel voor planten, bomen en struiken. Natuurmonumenten laat dood hout daarom vaak liggen. Het is onderdeel van de kringloop in de natuur.

Vliegenzwam

De vliegenzwam, de klassieker onder de paddenstoelen, is bijna iedereen wel bekend. In het bos of langs lanen zie je ze vaak staan, meestal onder berken, eiken, beuken en lindes, maar soms ook onder naaldbomen. Geen toeval, want met bomen hebben vliegenzwammen een innig verbond. De schimmeldraden zijn vergroeid met boomwortels. Via die draden levert de schimmel voedingsstoffen en water aan de boom. En de schimmel krijgt via de boomwortels suikers.

Rodekoolzwam

De rodekoolzwam leeft net als de vliegenzwam nauw samen met loofbomen en soms met naaldbomen. Vooral onder beuken of eiken zal je hem vinden. En al is de paddenstoel opvallend paars, tussen de beukenbladeren valt hij toch niet zo een-twee-drie op. Een andere naam voor deze purperen pracht is amethistzwam.

Gewoon elfenbankje

Misschien wel de meest bekende paddenstoel op dood hout, vaak in groepen op een stronk of tak: het gewoon elfenbankje. Zijn wetenschappelijke naam is Trametes versicolor, wat veelkleurig betekent. En dat is hij ook, met ringen in prachtige tinten. 

Aardappelbovist

Geen hoed of steel, maar een bolletje dat veel weg heeft van een aardappel, zoals zijn naam al aangeeft. Er zijn verschillende soorten van deze zwam, maar de gele aardappelbovist is de meest algemene soort. Vaak groeien ze in de buurt van de eik en berk, waarmee hij net zo samenwerkt als de vliegenzwam en rodekoolzwam. Geef je een tikje tegen een rijpe aardappelbovist dan komt er een klein wolkje sporen uit.

Eekhoorntjesbrood

Eekhoorntjesbrood is een van de meest gewilde eetbare paddenstoelen – en niet alleen door mensen. Ook reeën, eekhoorns, egels, muizen, slakken en mestkevers hebben ze graag op hun menu staan. In voedselarme bossen vormen paddenstoelen een belangrijke bron van eiwitten. Op en onder de hoed van het eekhoorntjesbrood leven bovendien talloze insecten, zoals fruitvliegjes, rode mijten, springstaarten, stofluizen en kevers. Zij leggen er hun eitjes of gebruiken de sporen als voedsel.

Grote parasolzwam

Met een hoed die soms wel 30 centimeter in doorsnede kan bereiken, is de grote parasolzwam een van de grootste paddenstoelen in onze bossen. Je vindt hem vooral op open plekken, langs bosranden en lanen, vaak op plekken waar veel licht valt. De lange, stevige steel en de karakteristieke, schubachtige hoed maken hem goed herkenbaar. Het vruchtlichaam van de parasolzwam kan zowel door dieren als door mensen worden gebruikt: jonge exemplaren zijn eetbaar, terwijl oudere paddenstoelen vaak door insecten en slakken worden bezocht.

Porseleinzwam

Veel paddenstoelen gebruiken dode bomen, planten of dieren als voedsel. Op een omgevallen boomstam zie je dan ook de mooiste paddenstoelen. Zoals de porseleinzwam. Samen met bacteriën en kleine dieren, bijvoorbeeld regenwormen, maken de zwammen van het dode hout humus. En daarin zit weer voedsel voor planten, bomen en struiken. Zo is het kringetje weer rond.

 

Echte tonderzwam

Zie je vooral op oude, verzwakte berken en beuken. Het ging lange tijd niet zo goed met de tonderzwammen in Nederland, maar sinds er meer dode beuken mogen blijven staan zit de paddenstoel in de lift. Ook diertjes die in de hoed leven profiteren daarvan. Er zijn zelfs kevers die alleen in tonderzwammen leven en niet in andere paddenstoelen. Vroeger gebruikte men de tonderzwam als 'tondel' om een houtvuurtje mee aan te maken.

Grote stinkzwam

Heb je wel eens eieren in het bos gevonden? Grote kans dat je het jonge stadium van de grote stinkzwam zag. Half begraven in de bosbodem, op plekken met veel strooisel van blad en humus. Vroeger dachten de mensen dat de plotseling verschijnende eieren wel het werk van de duivel moesten zijn. Dat leverde ze de naam duivelsei op. Als het vlies van het ei openbreekt, strekt de paddenstoel zich in een uur of twaalf uit. Eenmaal uit het ei, heeft de paddenstoel een witte steel met daarop een lichtbruine kap. Op die kap ligt de eerste dagen een groene smurrie die vreselijk stinkt. Alle vliegen (aaseters) uit de buurt komen eropaf. De smurrie is na een paar dagen weer verdwenen. Die stank heeft natuurlijk een functie. In de kleverige groene smurrie zit een hele massa aan sporen, waarmee de paddenstoel zich voortplant. De vliegen brengen de sporen naar andere geschikte plekken.

Staat jouw paddenstoel er niet bij?

Geen toeval, want alleen in Nederland al zijn er een dikke vijfduizend soorten. En daar blijft het niet bij. Mycologen, zoals paddenstoelenexperts worden genoemd, ontdekken elk jaar alleen in ons land al zo'n honderd nieuwe soorten. Heel lastig om al die soorten uit elkaar te houden. Ze lijken soms als twee druppels water op elkaar. Gelukkig kun je met de app ObsIdentify heel wat soorten op naam brengen. Foto maken, klik op de knop en de naam rolt eruit.

Foto's (zoals op deze pagina) of apps zijn echter nooit voldoende om te bepalen of een paddenstoel eetbaar is of niet. 

Doe mee aan onze fotowedstrijd

Door al die kleuren en vormen zijn paddenstoelen enorm fotogeniek. Zie je een mooi exemplaar? Maak er een foto van en doe mee met de fotowedstrijd met elke maand twee winnaars.

Stuur hier je foto in

Meer over paddenstoelen

• De 10 mooiste paddenstoelenroutes
• Paddenstoelenroutes voor kinderen
• Paddenstoelen kijken: excursies met de boswachter
• Fototips voor de herfst